نوع رژیم بارندگی و وضعیت ساخت شهرها در کشور ما شرایطی را بوجود آورده است که اغلب شهرها با مشکلات سیل مواجه هستند. موضوعی که در سال های اخیر به دفعات در مناطق مختلف کشور شاهد آن هستیم و مشکلات زیادی برای شهروندان و خسارت به شهرها را در پی داشته است. مدیریت سیل های شهری از منشاء در سطح حوزه های آبخیز بالادست شهرها و استفاده از ظرفیت سیلاب مهار شده در مناطق مستعد در توسعه تفرجگاه همجوار با سکونتگاه ها با مشارکت ارگان های دخیل از جمله شهرداری ها و بخش خصوصی، رویکرد برنامه آبخیزداری و آبخوانداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در مدیریت حوزه ها ی آبخیز شهری است.

پارک ابخیز گردو توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی در راستای دستیابی به اهداف سازمان متبوعه هست.

این پروژه صرفا از طریق اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی انجام گردیده است

انجام هرگونه اقدام فنی و اجرایی در عرصه های منابع طبیعی میتواند دارای بعد حفاظتی از جمله حفاظت  خاک و تاسیسات همجوار باشد

این اقدام میتواند فرصتی برای گیاهان منطقه و احیاء آن ها باشد

به طور مستقیم  این اقدام بهره برداری خاصی به دنبال ندارد ، ولی با تثبیت گرد و غبار منطقه ای بهره برداری از  صنایع و کشاورزی ارتقا میابد

میتواند به عنوان یک الگو ( بازدید آموزشی برای بهره برداران و همکاران استان های همجوار) باشد

جوامع محلی مشارکت مستقیمی در اجرا نداشتند اما در حفظ و نگهداری از این پروژه مشارکت نسبی دارند

بهبود وضعیت اقتصادی: کاهش فرسایش خاک و کاهش اثرات و رسوبگذاری خاک حمل شده  برروی اراضی کشاورزی حاشیه منطقه که این امر باعث بهبود وضعیت کشاورزی و افزایش توان تولید می کنند (قبل از اجرا این پروژه بخشی از اراضی کشاورزی زیر رسوبات حاصل از جا به جای ماسه های روان مدفون و باعث کاهش تولید و درآمد کشاورزان همجوار منطقه میشده و از طرفی جاده های مواصلاتی و صنایع حاشیه منطقه تحت تاثیر قرار میگرفته اند )

بهبود سرمایه های اجتماعی نظیر ایجاد و ساماندهی تشکلها، آموزش، ارتقاء آگاهی : با توجه به نتایج حاصل از این پروژه و پذیرش آن از سوی جوامع محلی و روستایی این موضوع (ایجاد تشکل ها)  در دستور کار برنامه های پیش بینی شده اداره کل منابع طبیعی استان مرکزی می باشد .

بهبود وضعیت اکوسیستم های منابع طبیعی: کنترل بادهای فرساینده و کاهش یا توقف اثرات مخرب فرسایش بادی  و ایجاد یک سیستم پایدار در پناه بادشکن ها به منظور رشد و  بهبود شرایط زیستی منطقه

اثرات تولیدی و یا بهره وری: بستر سازی جهت احیاء پوشش گیاهی در پناه بادشکن ها و افزایش پتانسیل تولیدی اراضی کشاورزی و باغات و بهره وری صنایع حاشیه

اثرات اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی افزایش پتانسیل منطقه از نظر بهبود اراضی کشاورزی و باغات از یک طرف و ارتقاء توان تولید مراتع حاشیه منطقه از طرف دیگر توان اقتصادی مردم محلی را افزایش دهد.همچنین کاهش فرسایش خاک  و کاهش حرکت شن های روان بهبود وضعیت اجتماعی ، خطوط مواصلاتی و زیست محیطی را به دنبال دارد

1-      کاهش آلودگی هوا از طریق کاهش گردو غبار و تثبیت خاک

2-      تثبیت خاک و امکان رشد و توسعه و استقرار پوشش گیاهی بومی و غیر بومی

احداث بادشکن غیر زنده با استفاده از سرشاخه های بوته های هرس شده / سال 96-97 

این پروژه در کانون بحرانی فرسایش بادی ( مساحت 11800 هکتار) واقع در شمال کویر میقان اراک می باشد.  مردم محلی به کویر میقان اراک توزلیگل می گویند که در 10 کیلومتری شمال شرقی کلان شهر اراک قرار دارد

نیمه خشک سرد با میزان بارندگی متوسط سالیانه حدوداً 200 میلی متر

بافت خاک شنی سبک و ریز دانه

هموار و دارای شیب نسبی ( دارای شیب 0 تا 2 درصد میباشد )

اغلب علف شور نظیر (salsola)- (suaeda)-(halocnemum) و انواع گیاهان یکساله

منابع آب زیرزمینی-رودخانه های فصلی

مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی شامل زمین/ آب/ تولیدات مرتع جنگل/ کیاهان دارویی و... : ملی و دولتی و متعلق به دولت

حرکت ماسه های روان تحت تاثیر بادهای فرساینده در کانون بحرانی فرسایش بادی همواره خسارت سنگینی را متوجه مراکز اقتصادی، اجتماعی، نظامی،مواصلاتی،تاریخی و زیست محیطی وغیره نموده است. معضلات ناشی از این پدیده همیشه زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم محلی ساکن این مناطق را تهدید کرده و باعث شده است جوامع بشری روش های مختلفی را جهت کنترل این پدیده در نظر قرار دهند که احداث بادشکن ها همواره یکی از این روش ها بوده است. اما ویژگی ها و شاخص های فنی نوع اجرا و مصالح بکار رفته در بادشکن ها با توجه به هدف ، منابع مالی و انسانی قابل دسترس و تاثیر گذاری سریع آنها می تواند در مدیریت پایدار منابع طبیعی و ابخیزداری اثرات قابل توجهی داشته باشد. کویر میقان اراک نیز با توجه به نزدیکی به کلان شهر اراک و وجود جوامع محلی پر جمعیت  در حاشیه آن از اهمیت بسزایی برخوردار است بدین منظور احداث بادشکن غیر زنده با استفاده از سرشاخه های طبیعی موجود در منطقه توانسته است از پایداری بالایی نسبت به مابقی مصالح و کارایی بیشتر درجهت شاخص های زیست محیطی و اجتماعی از خود نشان دهد و هم مقرون بصرفه و با نصب آسان و سریع همراه است.  

5- کاهش آلودگی هوا از طریق کاهش گردو غبار ناشی از فرسایش خاک که  این موضوع با توجه به نزدیکی منطقه به کلان شهر اراک و جوامع محلی روستایی حاشیه ای از اهمیت زیادی برخوردار است

 این تکنیک با استفاده از سرشاخه های هرس شده بوته­های مستقر در منطقه می­باشد. این سرشاخه ها پس از هرس دسته بندی شده و با کمک مفتول سیمی و قیم های چوبی نصب شده در زمین به صورت ردیفهای موازی با فاصله های محاسبه شده با  توجه به سرعت باد منطقه بصورت عمود بر جهت باد غالب منطقه اجرا شده است.  که این روش از نظر سازگاری با محیط ،کارایی، دوام، مقرون بصرفه بودن و نصب آسان حائز اهمیت دوچندان است.

ابتدا  بمنظور پراکنش مکانی شدت فرسایش بادی در منطقه طرح اقدام به تهیه نقشه حساسیت اراضی به فرسایش بادی و پتانسیل رسوبدهی یا میزان جابجایی ذرات توسط باد گردید. سپس در دو بخش اول با استفاده از ساقه­های نی بهم بافته شده در کارگاه و دوم  با استفاده از سرشاخه­های هرس شده بوته­های آتریپلکس در منطقه اقدام به نصب و احداث بادشکن به صورت ردیفی و با فواصل معین از یکدیگر گردید. فاصله خطوط بادشکن ها متأثر از سرعت باد و جهت باد غالب محاسبه گردیده است . سپس در فواصل بادشکن­ها با استفاده از خاک دستی و کود حیوانی پوسیده اقدام به کاشت نهال­های سازگار و مقاوم به شرایط منطقه کشت گردیده تا احیاء توسعه و تثبیت خاک منطقه با سرعت بیشتری به صورت همزمان انجام گردد.

نقاط اشتراک: کاهش سرعت باد­های فرساینده، کاهش و یا توقف فرسایش خاک و حرکت ماسه های روان و ایجاد بستر مناسب جهت استقرار و احیای گونه های گیاهی

تفاوت: نوع و روش تامین مصالح در درجه اول و سازگاری بیشتر، نصب آسان تر، مقرون بصرفه بودن و دوام بیشتر در درجه دوم میباشد.

خیر- در قالب همین فرمت برای اولین بار به عنوان تجربه موفق ارائه میگردد. در حال حاضر نیز همین الگو در جنوبی ترین نقطه کویر میقان و در محل برداشت شن های روان در حال اجرا میباشد.

از طریق پیمانکاری و با نظارت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مرکزی انجام گردیده است.

خیر – پروژه به صورت برگزاری مناقصه و قرارداد پیمانکاری اجراا گردیده است.

دست اندکار دولتی و غیر دولتی ندارد

اثرات اقتصادی – اجتماعی ( از جمله فرهنگی) افزایش پتانسیل کشاورزی و دامداری صنایع مستقر در حاشیه منطقه از طریق کاهش سرعت باد، فرسایش خاکی و بهبود توسعه گیاهی در منطقه و به تبع آن بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی ، ابنیه و راههای مواصلاتی از طریق کاهش حجم خاک جابجا شده  و کاهش طوفان های شن در منطقه انجام شده است.

-توسعه پوشش گیاهی و بهبود و استقرار گونه­های بومی و غیر بومی کاشته شده در منطقه نقش ارزنده ای را در تثبیت شن های روان و کاهش گردو غبار هوا، توسعه آبهای زیرزمینی، زیستگاه های جانوری و حفاظت از خاک ایفا میکند.

1-توقف حرکت ماسه های روان باعث ارتقای توان تولیدی و اکولوژیکی در اراضی کشاورزی و باغات اطراف منطقه گردیده است.

کلیه روش های مقابله با بیابان زایی و مخصوصاً احداث بادشکن ها از هر نوع آن به دلیل اقلیم و خاک و شرایط سخت منطقه های بیابانی مستلزم صرف هزینه های بسیار است. لذا چنانچه اجرای پروژه های با استفاده از حداقل مصالح موجود در طبیعت و حداقل نیروی انسانی مورد نیاز انجام گردد می تواند به عنوان بهترین گزینه مورد  ارزیابی و اجرا قرار گیرد. بر اساس تحلیل هزینه – فایده دو روش اجرا شده در همان منطقه، روش های معمول در این خصوص نسبت به روش ارائه شده ( تجربه موفق) 10 برابر هزینه بیشتر دارد. 

در صورتی که همزمان با اجرای آن نسبت به استقرار و کاشت گونه های سازگار نیز اقدام گردد تا گونه های گیاهی در پناه بادشکن ها و بستر سازی ایجاد شده توسط آنها رشد و توسعه یابند می تواند اثرات آن را دائمی دانست.

بلی- با توجه به اثربخشی پروژه معرفی شده و با توجه به مقرون به صرفه بودن و سازگاری با طبیعت این پروژه در سال جاری نیز در جنوب کویر میقان شهرستان اراک در حال اجرا میباشد.

 تا کنون نسبت­ به بازدید دستگاه­های دولتی تاثیر گذار که مخصوصاً در جهت تامین و توسعه اعتبارات  فعالیت می کنند اقدام صورت گرفته است تا به درک اهمیت موضوع بتوان نسبت به توسعه آن اقدام نمود. اما تا کنون اقدام حمایتی و تشویقی صورت نگرفته است. 

آگاهی بخشی به جوامع محلی میتواند نقش مؤثری در نگهداری و توسعه و اجرای صحیح  این دست پروژه ها ایفا کند.

برای رسیدن به بهترین نتیجه همیشه صرف بیشترین هزینه لازم نیست باید طبیعت پیرامون را شناخت و با آن سازگار و منطبق بود تا بتوان آن را کنترل کرد

 هدف گذاری صحیح و شناخت موانع و مشکلات پیش رو و درک صحیح از منابع موجود مثلا وجود سرشاخه ها ناشی از هرس جنگلهای دست کاشت می تواند به جنبه های فنی مؤثر منجر گردد- تا بهترین سازگاری، کارکرد، دوام و نتیجه را اخذ نمائیم.