سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی

پروژه ترسیب کربن توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور (دفتر امور بیابان) و دفتر عمران ملل متحد در ایران (UNDP) و با مشارکت دفتر امور بيابان و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به مرحله اجرا درآمده است. جوامع محلی از مهمترین شرکای اجرایی پروژه محسوب می شوند. در اجرای این پروژه ارزشها، منافع و سلایق گوناگون دست‌اندرکاران محلی پروژه در نظر گرفته شده است.

کاهش فقر و افزایش شاخص درامد جوامع روستایی و به تبع آن کاهش مهاجرت

کشت خاک شتر باعث تثبیت خاک میگردد و زمانی که خاک تثبیت شود و پوشش گیاهی افزایش پیدا کند تخریب کاهش می باشد. از طرفی با افزایش پوشش گیاهی طوفان های شن کاهش پیدا میکنند.

احیای و افزایش وضعیت پوشش گیاهی منطقه نازدشت سربیشه به وسیله تثبیت خاک که باعث بهتر شدن شرایط اقلیمی منطقه و همچنین احیا محیط زیست و منابع طبیعی میگردد. 

با کاشت خارشتر و بهبود شرایط پوششی منطقه و به دنبال آن بهتر شدن وضعیت منطقه باعث توسعه در منطقه میگردد. توسعه در منطقه باعث افزایش درامد، کاهش مهاجرت و همچنین بهبود شرایط زندگی می شود که باعث توسعه هر چه بهتر منطقه میگردد

زمانی که پوشش گیاهی در منطقه ضعیف باشد امکان بهره برداری از منطقه وجود ندارد و بهره برداری از پوشش ضعیف باعث افزایش تخریب زمین میگردد ولی در صورت بهبود پوشش گیاهی میتوان بهره برداری از منطقه گسترش پیدا میکند و از چوب خارشتر میتوان استفاده کرد همچنین چرای دام هم بیشتر میشود.

با توجه به اینکه این گونه در بدترین شرایط آب و هوایی قابلیت زنده ماندن دارد برای این منطقه کشت به خوبی صورت می گیرد. این گونه در مناطق بیابانی و کم آب به خوبی زنده میماند و همچنین در مقابل آقات و بیماریها مقاوم است. در صورت استفاده از این گیاه برای گسترش پوشش گیاهی احتمال خشک شدن و از بین رفتن گیاه کاهش پیدا میکند.

با افزایش آگاهی مردم جهت بهبود وضعیت دامداری و جلوگیری از گرد و غبار برای منطقه ظرفیت های مختلفی در منطقه به وجود می اید یکی از این ظرفیت ها بهبود وضعیت زندگی مردم از طریق تثبیت خاک و همچنین بهبود شرایط اقتصادی مردم از طریق افزایش دام میشود. هر چه میزان ظرفیت مثبت منطقه افزایش پیدا کند آگاهی مردم جهت حفظ این گونه و تلاش برای نگهداری این پوشش گیاهی بیشتر میشود.

یکی از مهمترین شرایطی که باعث حفظ پوشش گیاهی میشود همکاری مردم میباشد. در صورتیکه نیروی کارگری از مردم بومی باشد و همچنین از مردم بومی جهت کاشت و نگهداری پوشش گیاهی استفاده شود مردم دلسوزی بیشتری جهت حفظ پوشش گیاهی میکنند و این مشارکت و همکاری باعث حفظ پوشش گیاهی میگردد.

با افزایش پوشش گیاهی باعث بهتر شدن وضعیت اجتماعی و اقتصادی و در نهایت افزایش توسعه پایدار میگرددبا افزایش پوشش گیاهی مردم دام بیشتری را می توانند وارد منطقه کنند و با افزایش دام وضعیت اقتصادی آنها بیشتر میشود همچنین با افزایش وضعیت اقتصادی منطقه کسب و کارها بیشتر میشود و مردم امید بیشتری جهت ماندن در منطقه را پیدا خواهند کرد

افزایش توان اجتماعی و جلوگیری از تخریب منطقه باعث بهبود شرایط منطقه میشود. یکی از عواملی که باعث بهبود شرایط منطقه میشود آموزش به مردم می باشد تا به وسیله آموزش آگاهی مردم جهت حفظ پوشش گیاهی بالا رود. با آموزش مثبت و افزایش آگاهی مردم فشار کمتری را بر مرتع وارد می کنند و باعث بهبود شرایط اقلیمی منطقه می شوند

باعث حفظ پوشش گیاهی و تثبیت خاک و به دنبال آن حفظ اکوسیستم منطقه می شود. با افزایش پوشش گیاهی گونه جانوری بیشتر می توانند در منطقه حضور پیدا کنند و با افزایش گونه های جانوری و گیاهی در منطقه وضعیت اکوسیستم بهبود پیدا می کند و با بهبود وضعیت اکوسیستم شرایط زندگی در منطقه بهتر میگردد.

علوفه برای تغذیه دام

فروش بذر

باعث افزایش بهره وری و به دنبال آن افزایش وضعیت اقتصادی مردم وضعیت اجتماعی مردم بهتر میشود. در صورتی که وضعیت اقتصادی مردم ضعیف باشد مردم جهت کسب درامد به هر کاری دست میزنند و باعث بدتر شدن وضعیت اجتماعی و فرهنگی منطقه میگردد ولی در صورتی که شرایط اقتصادی خوب باشد به دنبال آن وضعیت اجتماعی و فرهنگی مردم بهتر خواهد شد.

تثبیت خاک و جلوگیری از طوفان های ماسه ای

جلوگیری از گرد و غبار و کاهش وضعیت زندگی مردم 

حفظ پوشش گیاهی و افزایش بهره برداری دام از مرتع

کشت خارشتر

روستای نازدشت شهرستان سربیشه

در منطقه مورد مطالعه ریزش های جوی عمدتا به صورت باران میباشد و در بخش مرتفع منطقه ریزش برف صورت میگیرد. 

شور

منطقه سربیشه دشتی میباشد ولی در کنار دست کوه هایی با میانگین ارتفاع 1400 متر می باشد

پوشش گیاهی در این منطقه فقیر می باشد. گیاهانی که در این منطقه رشد میکنند شامل خارشتر واسپند می باشند

منابع اب در منطقه بیشتر به صورت چاه و قنات میباشد و بیشتر استحصال اب از چاه صورت میگیرد.متوسط بارندگی سالیانه حدود 184 میلیمتر میباشد

اراضی ملکی

اين پروژه با توجه به اهميت ترويج كشت گياهان دارويي در راستاي طرح كشوري آمايش سرزمين با اهداف مشخص از جمله جايگزين كردن برخي گياهان دارويي درآمدزا بجاي گياهان زراعي رايج، افزايش بهره‌وري آب و همچنين افزايش درآمد خالص كشاورزان در روستای نازدشت آغاز گرديد

وابستگی اشتغال روستاییان به دامداری و اقلیم خاص منطقه موجبات ورود بی رویه دام به مراتع و فشار دام را باعث می گردد که این مسئله مستلزم ایجاد اشتغال جایگزین دامداری برای روستاییان می باشد.

مطالعه ظرفيت‌ها و توان توليد در بخش‌هاي مختلف اقتصادي اهميت ويژه‌اي دارد. در اين ميان بخش كشاورزي يكي از بخش‌هايي است كه توجه به آن مي‌تواند بسياري از مشكلات اقتصادي جامعه را كاهش دهد، چراكه ظرفيت توليد و زمينه‌هاي استقلال در بخش كشاورزي بسيار زياد است. 

یکی از اهداف پروژه ترسیب کربن دستیابی به توسعه پایدار روستایی است. توسعه پایدار به معنای ارائه راه‌حل هایی است که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه های زیستی، آلودگی جهانی، تغییر اقلیم، افزایش بی رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان‌های حال و آینده جلوگیری کند.

اشتغال‌زایی در منطقه اجرایی پروژه ترسیب کربن با هدف بهبود وضعیت معیشت روستاییان، کاهش تخریب مراتع و محیط زیست، بهبود شاخص توسعه انسانی و ... در حال انجام می‌باشد. ما بر این باوریم که ارتباط نزدیکی میان فقر و بیابانزایی و تخریب محیط زیست وجود دارد و با کاهش فقر و افزایش سطح درآمد خانوار و با ایجاد مشاغل دوست‌دار طبیعت می توان گامی در راستای حفظ منابع طبیعی و محیط زیست برداشت. از جمله اهداف این طرح می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- با توجه به اینکه تعدادی از گیاهان دارویی با نیاز آبی کم یا متوسط و بازار تجاری نسبتا مطلوب وجود دارند ، جایگزینی آرام و خزنده آن در راستای تغییر الگوی کاشت امری ضروری و اجتناب ناپذیر است.

2- هر چند کیفیت آب و خاک و اقلیم حاکم بر اغلب دشت‌های این استان توانمندی خاصی در راستای تولیدات کشاورزی به همراه دارد، توجه به گیاهان دارویی مقاوم و کم‌توقع و کاشت و ترویج آن، افزایش متوسط درآمد سالانه کشاورزان را متحمل می‌سازد.

3- برداشت گیاهان از عرصه‌های طبیعی با توجه به شرایط ماکروکلیمای حاکم بر این منطقه غیرممکن و صدمات جبران ناپذیری وارد می‌سازد لذا کاشت گیاهان دارویی جهت بهره برداری‌های دارویی و درمانی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

 4- برداشت گیاهان دارویی از طبیعت به علت  نابودی و انهدام  ژرم پلاسم و تخریب و فرسایش شدید ژنتیکی گونه‌ها، تفرق شدید در میزان مواد مؤثره گیاهان مراتع و پراکندگی گیاهان لزوم توجه به کاشت گیاهان دارویی را مصمم تر می سازد.

5- بررسی مسایل اگروتکنیکی از جمله انتخاب رقم، محل تولید، زمان کاشت،  نحوه برداشت و فرایندهای پس از برداشت درسازگاری کشت‌و‌کار گیاهان دارویی در استان باید مد نظر قرار گیرد.

6- در حال حاضر بالغ بر 59000 هکتار از اراضی سراسر کشور زیر کشت گیاهان دارویی است که سهم این استان از این مقدار بسیار ناچیز است و توجه به این مقوله را ضروری می‌نماید. پرورش گیاهان دارویی در این استان به عنوان شروع یک فرایند ارزشمند ارزیابی می گردد.

اين پروژه با توجه به اهميت ترويج كشت گياهان دارويي در راستاي طرح كشوري آمايش سرزمين با اهداف مشخص از جمله جايگزين كردن برخي گياهان دارويي درآمدزا بجاي گياهان زراعي رايج، افزايش بهره‌وري آب و همچنين افزايش درآمد خالص كشاورزان در روستای نازدشت  شهرستان سربيشه آغاز گرديد.

با توجه به تجارب گذشته در زمينه كشت‌هاي آزمايشي كه در مورد گياهان دارويي در طي دهه گذشته توسط كارشناسان طرح انجام شده است، گیاه خارشتر مي‌باشد. گياه مذكور در قطعات 500 تا 1000 متري در هر كدام از مناطق ياد شده  كشت گرديد.

عمليات كاشت در چاه های نازدشت و اراضي منطقه اجرایی پروژه ترسيب كربن انجام شد. مقرر گرديد عمليات آبياري زير نظر كارشناسان طرح در زمان‌هاي مقرر انجام شود.

به دنبال آن برداشت محصول و ارائه به بازار فروش در برنامه کار بوده است.

 خارشتر گیاهی علفی است که به صورت بوته‌ ای کوچک و نیمه چوبی رشد می‌کند. این گیاه علوفه‌ ای خوراکی برای دام محسوب می‌شود. به عنوان علف هرز در کنار گیاهانی همچون چغندرقند و سایر غلات محسوب می‌شود. ریشه‌‌ای عمیق دارد. ریشه این گیاه تا عمق 4 تا 6 متر نفوذ می‌کند. در برابر سرما و تغییرات اقلیمی مقاوم است.  از گل‌های این گیاه برای تهیه عرق خارشتر استفاده می‌شود. این گیاه را با نام علف ترنجبین می‌شناسند. میوه این گیاه را با نام ترجبین می‌شناسند. ترجبین به معنی عسل تر می‌باشد. کشت این گیاه سبب تثبیت نیتروژن موجود در خاک می‌شود.

در مناطقی با بارندگی 50 تا 1000 میلی متر و ارتفاع بیش از 400 متر از سطح دریا می روید.
بذر آن دارای خواب ناشی از سختی و عدم نفوذپذیری پوسته بذر به آب می باشد.
قوه نامیه بذرها 4 تا 5 ماه پس از برداشت به حدود 80 درصد می رسد و بذور دفن شده در خاک تا 10 سال قوه نامیه خود را حفظ می کنند.

خارشتر، مورد تعلیف مستقیم دام‌ها از جمله شتر و بُز قرار می‌گیرد. و یا اینکه کشاورزان خارشتر را جمع آوری و پس از خشک شدن  آنها را در آغل گوسفندان می گذارند تا مورد استفاده دام قرار گیرد. در سال‌های اخیر و در شرایط خشکسالی مردم دست به ابتکار جالبی زده و خارشترها را در مرحله گلدهی یا شروع رسیدگی دانه جمع آوری و در یک مکان خرمن می نمایند و پس از خشک شدن توسط خرمنکوب خرد کرده و سپس خارشتر خرد شده را به انبارهای علوفه دامها منتقل می نمودند و به مرور به تنهایی یا مخلوط با کاه استفاده می­کنند

با توجه به مقاومت بسیار بالای خارشتر به سرما، طوفان، خشکی، شوری و توانایی رشد در شوره زار ها و در طیف وسیعی از خاک ها از آن می توان برای تثبیت شن های روان جایگزین مالچ استفاده کرد. در بسیاری از نقاط خارشتر در سال اول چند مرحله نیاز به آبیاری داشته و پس از استقرار به دلیل ریشه بسیار عمیق نیاز به آبیاری چندانی نخواهد داشت.

 خارشتر گیاهی علفی است که به صورت بوته‌ ای کوچک و نیمه چوبی رشد می‌کند. این گیاه علوفه‌ ای خوراکی برای دام محسوب می‌شود. به عنوان علف هرز در کنار گیاهانی همچون چغندرقند و سایر غلات محسوب می‌شود. ریشه‌‌ای عمیق دارد. ریشه این گیاه تا عمق 4 تا 6 متر نفوذ می‌کند. در برابر سرما و تغییرات اقلیمی مقاوم است.  از گل‌های این گیاه برای تهیه عرق خارشتر استفاده می‌شود. این گیاه را با نام علف ترنجبین می‌شناسند. میوه این گیاه را با نام ترجبین می‌شناسند. ترجبین به معنی عسل تر می‌باشد. کشت این گیاه سبب تثبیت نیتروژن موجود در خاک می‌شود.

در مناطقی با بارندگی 50 تا 1000 میلی متر و ارتفاع بیش از 400 متر از سطح دریا می روید.
بذر آن دارای خواب ناشی از سختی و عدم نفوذپذیری پوسته بذر به آب می باشد.
قوه نامیه بذرها 4 تا 5 ماه پس از برداشت به حدود 80 درصد می رسد و بذور دفن شده در خاک تا 10 سال قوه نامیه خود را حفظ می کنند.

خارشتر، مورد تعلیف مستقیم دام‌ها از جمله شتر و بُز قرار می‌گیرد. و یا اینکه کشاورزان خارشتر را جمع آوری و پس از خشک شدن  آنها را در آغل گوسفندان می گذارند تا مورد استفاده دام قرار گیرد. در سال‌های اخیر و در شرایط خشکسالی مردم دست به ابتکار جالبی زده و خارشترها را در مرحله گلدهی یا شروع رسیدگی دانه جمع آوری و در یک مکان خرمن می نمایند و پس از خشک شدن توسط خرمنکوب خرد کرده و سپس خارشتر خرد شده را به انبارهای علوفه دامها منتقل می نمودند و به مرور به تنهایی یا مخلوط با کاه استفاده می­کنند

با توجه به مقاومت بسیار بالای خارشتر به سرما، طوفان، خشکی، شوری و توانایی رشد در شوره زار ها و در طیف وسیعی از خاک ها از آن می توان برای تثبیت شن های روان جایگزین مالچ استفاده کرد. در بسیاری از نقاط خارشتر در سال اول چند مرحله نیاز به آبیاری داشته و پس از استقرار به دلیل ریشه بسیار عمیق نیاز به آبیاری چندانی نخواهد داشت.

این پروژه نمونه مشابه در سطح ملی نداشته است.

خیر

1-  گروه های توسعه روستایی و صندوق های خرد اعتباری

2- شرکت تعاونی روستایی الغدیر

1- سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور

2- سازمان ملل متحد

3- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی

4- سازمان جهاد کشاورزی

1-  گروه های توسعه روستایی: به عنوان مجریان اصلی و تولید کنندگان به شمار می آیند.

2- شرکت تعاونی روستایی الغدیر: به عنوان نماینده پروژه مسئول هماهنگی و مدیریت امور است.

3- سازمان جهاد کشاورزی: برگزاری دوره‌های آموزشی و رهنمود کارشناسی

4- اداره کل منابع طبیعی ، سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان ملل متحد به عنوان سازمان‌های مدیریتی و ناظر با حمایت‌های مالی و ... کمک کننده بوده‌اند.

1- افزایش حس همدلی و مشارکت

2-  افزایش سطح درآمد خانوار

1- کاهش فشار دام بر مراتع از طریق ایجاد اشتغال جایگزین

2-  افزایش فرهنگ احیای منابع طبیعی

1- تشویق ساکنان سایر روستاها به انجام اقدام مشابه جهت کسب درآمد

2-  تعمیم پروژه کاشت خارشتر به سایر استانهای کشور

3- کاهش فشار دام بر عرصه های مراتع و نیز بهبود کیفیت گوشت و سایر فراورده های دامی

4- بهبود معیشت بهره برداران و دامداران منطقه در اثر افزایش درامد ناشی از کاشت

5- ایجاد صنایع تبدیلی نظیر عرقگیری خارشتر و نیز پلت نمودن بذر جهت کاشت 

بلی- با توجه اینکه گونه کاشته شده با شرایط آب و هوایی و نیز خشکسالی استان بسیار سازگار می باشد نسبت به سایر گونه های بیابانی از گونه های خوشخوراک بوده و دارای درصد بسیار بالایی از پروتیین می باشد که بصورت ترکیبی در علوفه دام با جو و کاه و سایر نهاده های ترکیب و بعنوان یک جیره غذایی در اختیار دام قرار گرفته و به دلیل نیاز آبی بسیار پایین از استقبال عمومی خوبی برخوردار شده و با توجه به قیمت بالای نهاده های دامی در حال حاضر از توجیه اقتصادی بسیار بالای برخوردار می باشد. همچنین بعنوان صنایع تبدیلی عرقگیری در بین جوامع محلی استفاده می گردد. همچنین به دلیل سازگاری با شرایط خشک و طوفان در برخی از پروژه های بیولوژیک استفاده می گردد و موجب بهبود درآمد دامداران و کشاورزان  ... می گردد.

بله

 با توجه به استقبال عمومی روستاییان از طرح مذکور و پشتکار مشهود آنان می توان آینده کار را روشن و این فعالیت را پایدار اطلاق نمود.

 بله

با توجه به تعمیم پروژه ترسیب کربن به سطح کشور تجارب موفق آن نیز می تواند به سایر نقاط کشور منتقل گردد.

خیر

حضور در کنار مردم و جوامع محلی و استفاده از تجارب و دانش بومی میتواند به بهترین نحو به برنامه‌ریزی جهت اشتغال‌زایی و افزایش درآمد و کاهش مهاجرت آنان کمک کند.

یکی از مهم ترین راهبردها، توان‌افزایی جوامع محلی برای مشارکت است. البته علاوه به رویکرد مشارکت، به رویکرد یکپارچه نگری هم در برنامه‌ریزی و مدیریت تاکید می شود. مشارکت یکی از رویکردهای اصلی در پروژه و توانمندی جامعه محلی برای مدیریت منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی آنها است. در اینجا مراد از مشارکت صرفا مشارکت مردم نیست بلکه شامل مشارکت تمام دست‌اندرکاران می باشد. بنابراین بایستی در مبانی الگویی به رویکرد مشارکت توجه ویژه‌ای شود. منظور از مدیریت مشارکتی، علاوه بر مشارکت جوامع محلی، همکاری و هماهنگی بین بخشی دولتی هم است. به بیان دیگر مشارکت جوامع محلی در مدیریت منابع طبیعی شرط لازم است ولی کافی نیست و علاوه بر آن مشارکت تمامی ذینفعان دیگر به ویژه دستگاه‌های دولتی در برنامه ریزی و مدیریت منابع طبیعی و انسجام سازمانی و همکاری و هماهنگی بخش های دولتی نیز ضروری است.

مشاركت فعال جوامع محلي زمينه تلفيق و پيوند زدن فعاليت هاي مديريت منابع طبيعي با برنامه‌هاي اجتماعي و اقتصادي آنان را فراهم خواهد ساخت كه اين خود باعث پايداري بلند مدت منابع طبيعي و تبديل مديريت حفاظتي به مديريت مشاركتي خواهد شد. تامین منافع مادی برای مردم محلی با در نظرگرفتن ملاحظات زیست محیطی در برنامه ریزی، اجرا و بهره‌برداری برای جلب مشارکت آنها یک اصل است. 

پیوند میان فقر و محیط‌زیست اغلب در بحث « توسعه پایدار» مورد توجه قرار می گیرد، اما به رغم آنکه حدود سه دهه از تمرکز مطالعات محیط زیستی در رابطه با فقر‌ می‌گذرد، ادبیاتی که در این رابطه توسط آنها معرفی ‌ می‌شود همواره بر دور باطل میان فقر و تخریب محیط زیست تاکید داشته و فقر را موجب ناپایداری منابع، و نابودی منابع را عامل بروز فقر دانسته و بر هم کنش میان آن دو را موجب تشدید هر دو دانسته‌اند. بسياري از مطالعات بيانگر اين هستند كه بهره‌برداري ناپايدار از مراتع ناشي از فقدان دانش و آگاهي جوامع محلي نمي باشد، بلكه دلايل ديگري دارد. در همه جا اين فقر است كه جوامع محلي را به طرف بهره برداري ناپايدار از منابع سوق مي دهد. بنابراين ثابت شده است كه كاهش فقر، مي‌باید نقطه شروع مديريت پايدار منابع طبيعي باشد. جوامع محلي تنها زماني به مديريت پايدار منابع روي مي آورند كه از فشار طاقت فرساي فقر رهايي يابند. شواهد فزاينده موجود، حاكي از آن است كه بدون ايجاد توانمندي اجتماعي، اقتصادي در سطح جوامع محلي، امكان مديريت پايدار منابع و حفاظت از تنوع زيستي وجود ندارد.