در اجرای پروژه استفاده از لوله های سیمانی در نهالکاری مناطق بیابانی هیچ سازمان مردم نهاد ویا تشکل محلی مشارکت نداشته است وصرفاً اداره امور بیابان در اداره کل منابع طبیعی وآبخیزداری استان کرمان بعنوان طراح ومجری عملیات های مربوط به آنرا انجام داده است . اما این نکته قابل ذکر است که جوماع محلی حاشیه آن در شهر فهرج از دستاوردهای آن منتفع خواهند شد.

کاربری این پروژه در محدوده بیابانی شهرستان فهرج بوده وبدلیل بیابانی بودن عرصه تحت پوشش امید است که بعد از اجرای آن وتعمیم در سایر مناطق شرایط ایجاد یک میکرو اقلیم در اراضی تحت پوشش فراهم گردد

انتظار اصلی در این پروژه کمک به استقرار گونه گیاهی در شرایط ناپایدار منطقه است که بدلیل طوفانهای شن ،حرارت بالا وپایین بودن رطوبت معمولا احیاء گونه گیاهی در شرایط این چنینی بسیار دشوار خواهد بود که این پروژه میتواند در محدوده اجرا شده موجب احیاء وتثبیت خاک منطقه شود

اجرای این پروژه در مناطق بیابانی باعث افزایش پوشش گیاهی منطقه می شود که در نهایت موجب توسعه سطح پوشش وجلوگیری ازایجاد پدیده گرد و غبار و فرسایش  می شود.

استفاده از لوله های سیمانی در پروژه های نهال کاری مناطق بیابانی باعث حفظ نهالهای کاشته شده وجلوگیری از تخریب آنها توسط 1- جوندگان 2-شن های روان 3-اثرات تبخیر بالا وتنش خشکی خواهد شد ، لذا این پروژه اثرات نامطلوب تاثیر خشکسالی وافات وامراض را کاهش میدهد

اجرای این طرح همراه با آگاهی بخشی به ساکنین حاشیه پروژه باعث افزایش دانش و حس مسئولیت پذیری آنها در زمینه چگونگی استفاده از لوله های سیمانی برای درختکاری در مناطق بیابانی می شود و کمک می کند از طریق ظرفیت های فعال شده فرهنگی در افراد بومی ارتقاء آگاهی و در نهایت حفاظت از نهال های کاشته شده راجز وظایف خود بدانند

در اجرای این پروژه یکی از عوامل اصلی در حفظ ونگهداری آن استفاده از مشارکت وهمکاری ساکنین منطقه می باشد لذا می توان اینگونه بیان کرد که بخش عمده مشارکت در این پروژه شامل همکاری در ساخت لوله ها ، کاشت نهالها و نگهداری ومراقبت از آن خواهد بود

اجرای پروژه استفاده از لوله های سیمانی در نهالکاری مناطق بیابانی  موجب بهبود وضعیت خاک و پوشش گیاهی خواهد شد که این خود از مهمترین عوامل در بهبود وضعیت اقتصادی هر منطقه ای می باشد لذا اجرای این پروژه واستقرار گونها موجب بهبود وضع اقتصادی ساکنین مناطق تحت پوشش خواهد شد

اجرای این  پروژه می تواند در صورت برگزاری کلاس های آموزشی وترغیب عرصه نشینان موجب راه اندازی تشکل های مردمی ویا ساماندهی گروه های محلی در حفظ،احیاء ومراقبت از این قبیل پروژه ها شود ، اما صرفاً اجرای پروژه تاثیری برروی راه اندازی ویا ساماندهی تشکل ها نخواهد داشت

بهبود وضعیت اکوسیستمی منطقه از نظر اقلیم وسایر شرایط با افزایش پوشش گیاهی که نتیجه اجرای پروژه می باشد میتواند موجب افزایش شرایط پایدار کننده اکوسیستم در منطقه شود

اجرای این پروژه ونتایج حاصل از  لوله های سیمانی قرار داده شده در روی تشتک ها ونهالها باعث بهره وری در آبیاری و همچنین کاهش مرمت تشتک ها (چاله های آبگیر) و افزایش رشد گیاه می شود

مطمئناً افزایش وبهبود شرایط زندگی در مناطق بیابانی می تواند باعث افزایش در آمد افراد بومی  واثرات مثبت اقتصادی واجتماعی وفرهنگی شود که در این پروژه نیز این اثرات قابل مشاهده می باشد

استفاده ازلوله های سیمانی در پروژه های نهالکاری مناطق بیابانی باعث افزایش شرایط زندگی گونها به ویژه بهبود پوشش گیاهی منطقه می شود.که نتیجه آن بهبود اثرات زیست محیطی خواهد بود

عنوان پروژه موفق : استفاده از لوله های سیمانی در پروژه های نهالکاری مناطق بیابانی می باشد که عملیات اجرایی آن در سال 1398 در منطقه فهرج در استان کرمان شروع گردیده است

موقعیت مکانی این پروژه در شهرستان فهرج در  استان کرمان می باشد که مختصات کامل آن در نقشه پیوست آمده است که نام محلی این منطقه دشت ارجمند می باشد- مختصات جغرافیایی بخش شمالی آن به شرح زیر می باشد.

X=670000

Y=3195600

 اقلیم منطقه اجرای این طرح ، خشک و بیابانی می باشد که دارای بارندگی زیر 100 میلی متر  می باشد

در محدوده اجرای طرح بافت خاک شنی می باشد

در منطقه اجرای طرح توپوگرافی منطقه از نوع دشتی می باشد

دراین منطقه پوشش گیاهی بسیار ضعیف بوده وتنها گونه موجود در منطقه گیاه  بیابانی  ترات  با نام علمی Haloxylon salicornicum  که دارای تراکم بسیار پائینی می باشد

وضعیت منابع آب در منطقه اجرای طرح را میتوان در 2بخش آبهای حاصل از نزولات جوی وآبهای زیر زمینی دسته بندی کرد 

در این منطقه وضعیت نزولات جوی وبارندگی کمتر از 100میلی متر در میانگین سالیانه می باشد و عمق آبهای زیرزمینی غالبا بیشتر از 100 متر می باشد

• ساکنین مجاور اجرای طرح نهالکاری از طریق استفاده از لوله های سیمانی غالبا دارای درامد پائین و معیشت ظعیفی دارند که بدلیل فقر پوشش گیاهی محصولات فرعی واصلی جنگلی یا مرتعی در منطقه وجود نداشته وشغل دامداری نیز وابسته به علوفه کاری وپس چرای اراضی کشاورزی پائین دست میباشد

با توجه به بروز طوفانها در مناطق شرقی استان کرمان که بطور متوسط هر سه روز یک طوفان گزارش شده، در نتیجه استقرار گیاهان به سختی و با تلفات زیادی همراه بوده و علاوه بر خسارات ذرات شن به قسمتهای رویشی گیاه، عمدتا با هر نوبت آبیاری، یک نوبت مرمت تشتک یا چاله آبگیر نهال ضروری بوده که مستلزم صرف هزینه زیادی می باشد. لذا با استقرار لوله سیمانی در روی نهال،کمک به استقرار گیاه( حفاظت در برابر طوفان شن، گرمای شدید، تبخیر زیاد، حمله جوندگان) در نتیجه با موفقیت بهتر و بیشتر پروژه نهالکاری، تثبیت خاک، کنترل گردوغبار، کاهش فرسایش بادی و هجوم ماسه­ های روان  از مزایای آن می باشد. از طرفی هزینه خرید و استقرار لوله سیمانی در حدود 20 درصد هزینه مرمت تشتکها در طول دوره آبیاری نهال، کاهش دفعات آبیاری و کاهش طول مدت آبیاری و مراقبت می گردد، لذا اجرای این پروژه طبق معیارها وشاخص های ذکر شده دارای توجیه اقتصادی زیادی می باشد.

در منطقه اجرای طرح مشکلات وچالشهای زیر وجود دارد   :1- بروز طوفانهای شدید همراه با گرد و غبار و شن که منجر به مشکلات تنفسی مردم منطقه میشود 2-  مدفون شدن اراضی کشاورزی و باغات، راه ها بر اثر جابجایی تپه های ماسه ای 3-  خسارت به مناطق مسکونی و تاسیسات در اثر بروز پدیده ریزگردها 4- کمبود بارش وبالابودن تبخیر 5-کاهش رطوبت خاک

در اثر اجرای این طرح چالشها ومشکلات زیر برطرف خواهند شد :

 1- جلوگیری از بروز طوفانهای شن 2- ایجاد مانع در حرکت تپه هایماسه ای 3-جلوگیری از خسارت به ساختمانهای مسکونی وزیرساخت های منطقه مانند جاده ها و...4- افزایش رطوبت خاک ناشی از افزایش پوشش گیاهی 

در روش معمول نهالها بدون حفاظت کاشته شده و از طوفان و ضربات ماسه ها و  تنش های ناشی از گرما و سرما و تبخیر و تعرق و مدفون شدن و خفگی، خسارات زیادی متحمل می شوند. از طرفی در مناطق شرقی استان کرمان عمدتا با هرنوبت آبیاری، بایستی مرمت تشتک و یا چاله آبگیر انجام شود که هزینه  های اجرایی نهالکاری را افزایش می دهد.

اگرچه در طرح های ازمایشی لوله های با ارتفاع 25، 50،70 و 90 سانتیمتر استفاده گردید، اما با توجه به حمل و ارتفاع جهش ذرات، نهایتا لوله های با قطر 50 و ارتفاع 50 سانتیمتر در اطراف نهال مناسب تشخیص داده شد و در سطح وسیع (حدود3900 عدد در دشت ارجمند) پیشنهاد و اجرا گردید.

به منظور جلوگیری از فرار آب در زمان آبیاری، لوله ها چند سانتیمتر داخل زمین قرارداده شده و اطراف آن خاکریزی می گردد و بعد از سه تا چهار سال لوله ها برداشته می شوند. ونهال کاشته شده توانایی زندگی در منطقه را بدست آورده است.

1-توجیه اقتصادی با کاهش میزان مصرف آب و  کاهش  میزان دفعات آبیاری و کاهش دفعات مرمت تشتکها)

2-کاهش تبخیر و حفظ رطوبت خاک

3-حفظ نهال از ضربات ماسه ها و خفگی

4-حفظ نهال از ماسه های شور

5-حفظ نهال از گرما و سرمای شدید و طوفانهای گرم منطقه(لوار) که موجب سوختگی قسمت سبزینه نهالها می گردد.

6-افزایش رشد گیاه

7-با توجه به گرمای شدید منطقه و مشکلات کار در فصل تابستان، نیاز کمتر به استفاده از نیروی انسانی در اصلاح تشتکها

8-بروز اتفاقاتی مانند کرونا که استفاده از نیروی انسانی را با مشکل مواجه میکند میتوان با این روش به استقرار گونه گیاهی مد نظر کمک کرد.

در روش های معمول برای نهالکاری نیاز به اصلاح ومرمت چاله های احداث شده ویا واکاری مجدد در منطقه است که در این طرح هزینه لوله گذاری حدود 20درصد هزینه اصلاح چاله آبگیر در مناطق شرقی استان می باشد وهمچنین کاهش نوبت آبیاری و کاهش طول مدت آبیاری، حفظ رطوبت خاک، حفاظت نهال از گرما و سرما، حفاظت فیزیکی نهال از ضربات ماسه ها، افزایش رشد چند برابری نهال را می توان از مزایای استفاده از لوله سیمانی دانست لذا بطور کلی می توان گفت کاهش 20درصدی هزینه ها در این روش نسبت به سایر روش های معمول از مهمترین شاخصه های این طرح می باشد

اجرای این طرح بدلایل زیر توانسته بعنوان یک الگو یا یک روش موفق مطرح وقابل تعمیم به سایر مناطق باشد.

1- با توجه به پراکنش طرح اجراشده اولیه که در 5 نقطه از استان انجام و نتایج خوبی به همراه داشته است عملا بازتاب مناسبی در بین همکاران و پیمانکاران و جوامع محلی داشته است.

2-از طرفی اجرای این طرح در سطح وسیع در مجاورت جاده اصلی شهرستان اجرا گردیده که موجب گردیده ساکنین منطقه به خوبی با دستاوردهای آن مواجه شده ونتایج آنرا مشاهده کنند لذا همجواری با جاده شهرستان نرماشیر به شهر ریگان وهمچنین جاده مواصلاتی ریگان به شهرستان چابهار در استان سیستان بلوچستان قطعا باعث کنجکاوی مردم و استفاده از این روش در حاشیه مزارع کشاورزی و ایجاد فضای سبز شهری و روستایی نیز گردیده است.

3-براساس بازدیدهای متعدد مدیر کل و مسئولین اداره کل منابع طبیعی ، فرمانداران شهرستانهای شرق، نماینده محترم مردم شرق در مجلس شورای اسلامی و سایر کارشناسان منابع طبیعی موجب گردیده پروژه به خوبی به دست اندرکاران در سطح استان معرفی گردد وبا دستاوردهای مثبت آن آشنا شوند.

1-این پروژه در حال حاضر با پیمانکاری شرکت تعاونی بهره برداری دشت سبز نرماشیر از شرکتهای بومی و مردمی منطقه از طریق انعقاد قرارداد با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان و با نظارت اداره امور بیابان اجرا شده است.

این پروژه توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان انجام شده است.

در اجرای این پروژه نقش سایر نهادها به شرح زیر می باشد

1- نهادهای دولتی : اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کرمان  در تامین اعتبار و نظارت بر پروژه استفاده از لوله های سیمانی در پروژه های نهالکاری مناطق بیابانی نقش داشته است 

2- نهاد های غیر دولتی: شرکت تعاونی بهره برداران منابع طبیعی دشت سبز نرماشیر به عنوان مجری پروژه در کاشت نهالهای بیابانی در لوله های سیمانی، تامین نیروی انسانی برای کاشت، تامین آب با تانکر برای آبیاری نهالهای کاشته شده  نقش داشته است 

3-جوامع محلی : جوامع محلی از طریق کارگاه های خود در ساخت لوله های سیمانی برای کاشت نهال ها نقش داشته اند 

از مهمترین اثرات اجرای این پروژه می توان به موارد زیر اشاره کرد

در زمینه اثرات اقتصادی میتوان به : 1-هزینه اجرای این پروژه حدود 20 درصد هزینه مرمت یا اصلاح تشتک یا چاله آبگیر نسبت به سایر روشها می باشد.2-رشد سالانه نهال ها داخل لوله سیمانی چند برابر رشد نهال  در خارج از لوله می باشد. 

در زمینه اثرات اجتماعی نیز میتوان به 1- موجب کاهش مهاجرت روستائیان به شهر ها خواهد شد بدلیل اینکه اجرای این طرح باعث پایداری خاک منطقه وکاهش اثرات  مخرب ریزگردها بر روی کشاورزی ودامداری می شود 2- موجب افزایش وضعیت معیشتی ساکنین منطقه خواهد شد که با افزایش ضریب حفظ منابع پایدار منطقه مانند آب وخاک توان اقتصادی آنها بالاتر خواهد رفت

اجرای پروژه استفاده از لوله های سیمانی در نهالکاری 2 اثر شاخص بر روی منابع طبیعی منطقه خواهد داشت 1- جلوگیری از بیابانی شدن منطقه وکاهش اثرات ریزگردها 2- افزایش پوشش گیاهی ودر نتیجه آن افزایش رطوبت خاک وجلوگیری از بروز پدیده ریزگرد

با اجرای این طرح در مناطق اطراف نیز اثرات مثبتی مشاهده میشود که میتوان به موارد زیر اشاره کرد 

1-     با اجرای این پروژه و استقرار گیاهان، در مناطق همجوار کاهش گرد و غبار ناشی از فرسایش بادی در پی خواهد داشت 

بله فقط هزینه مرمت تشتک یا چاله آبگیر نهال در منطقه شرق با استفاده از لوله سیمانی به 20 درصد کاهش می یابد. رشد نهال افزایش یافته و  آبیاری کمتری به دلیل کاهش تبخیر و تعرق نیاز می باشد.

بله پایداری این پروژه در طول زمان ایجاد خواهد شد زیرا با افزایش رشد نهال ها واستقرا آنها در منطقه پروژه به ثبات خواهد رسید

در سطح استان در مناطقی که طوفانها و رسوبات زیاد می باشند در حال گسترش می باشد. در حال حاضر در ریگان، نرماشیر، فهرج، زرند و راور استفاده شده است.

در حال حاضر به دلیل جوان بودن پروژه، خیر اما با توجه به نتایج خوب آن، پیش بینی می شود برای استفاده در بخشهای دیگر مانند کشاورزی و فضای سبز شهرها و روستاها، در آینده  از اقدامات حمایتی و تشویقی برخوردار  شود.

دراجرای پروژه استفاده از لوله های سیمانی در مناطق بیابانی درس آموخته های زیر بدست آمده است

1- در زمان اجرای این طرح بایستی به عوامل محدود کننده در انتخاب گونه دقت نظر داشت تا گونه مورد نظر با محیط سازگاری داشته باشد

2- بهتر است از مصالح محلی برای ساخت لوله ها استفاده کرد 

3- اطلاع رسانی به جوامع محلی برای حفاظت از لوله های استفاده شده در پروژه از الزامات اولیه برای پایداری ومراقبت از آن می باشد

از مهمترین جنبه های مالی مربوط به این پروژه می توان به موارد زیر اشاره کرد.

1-کاهش هزینه های مرمت تشتکها

2- کاهش تعداد نوبت آبیاری

مهمترین جنبه های فنی بدست امده از اجرای این طرح میتوان به این موارد اشاره کرد

1- قابلیت اجرا در سطح وسیع با هزینه کمترنسبت به سایر روش های معمول در زمان کمتر