اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران و جوامع محلی

اداره کل  منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران و جوامع محلی شامل شوراهای اسلامی بخش فشافویه

آبخوانداری و تغذیه مصنوعی دشت فشاپویه با استفاده از رواناب مازاد رودخانه کرج 

جلوگیری از فرونشست زمین، کاهش ریزگردها، کاهش اثرات سیل و رواناب مخرب

تقویت پوشش گیاهی و حاصلخیزی خاک، افزایش بهره وری اراضی کشاورزی، کاهش EC آب و خاک

افزایش سطح زیر کشت محصولات زراعی (بیش از 1000 هکتار اراضی شوره زار به اراضی کشاورزی آبی به آب دارای EC = 1000  تبدیل شده است.

مهاجرت معکوس آبخیزنشینان از شهر به مناطق روستایی، افزایش ارزش اقتصادی اراضی زراعی

کاهش سطح آب زیرزمینی از حداقل 50- متر به 10- متر

آشنایی با انواع سازه های آبخیزداری و نحوه تغذیه آبخوان ها

مشارکت جوامع محلی در اجرای پروژه به صورت مستمر انجام شده است

افزایش سطح زیر کشت و بهبود کیفیت محصولات زراعی، افزایش دامپروری

تشکیل شرکت تعاونی آب بران روستاهای تحت اثر (حداقل 7 روستای دشت فشافویه)

تغییر اکوسیستم و بازگشت پرندگان مهاجر و تلطیف هوا

افزایش بهره وری اراضی کشاورزی و باغی (پسته کاری و ...).

بیش از 1000 هکتار کشاورزی آبی ذرت و جو با درآمد حداقل 300 میلیون ریال در هر هکتار برای کشت جو با 5 تن در هکتار در یک دوره کشت و ایجاد درآمد سالانه 30 میلیارد تومان برای روستائیان حاشیه سازه های احداثی

افزایش ارزشهای اقتصادی اراضی و بهبود محصولات زراعی- باغی و افزایش اشتغال موقت و مستمر

هر 2 هکتار کشت آبی درآمد پایدار برای یک خانوار روستایی را تامین می کند و در 1000 هکتار 500 خانوار از تحت پوشش کمیته امداد خارج شده اند.

تغییر و بهبود اکوسیستم و بازگشت پرندگان مهاجر و کاهش EC  خاک

آبخوانداری و تغذیه مصنوعی دشت فشافویه با استفاده از روان آب مازاد رودخانه کرج

سال شروع  1388/3/31

سال پایان 1398/8/30

رسوبات بادبزنی رودخانه کرج

شیب عمومی منطقه غربی شرقی و کمتر از 15%

در اين محدوده شبكه رفتار سنجي كمي و كيفي آبخوان وجود نداشته و خدمات اكتشافي نيز صورت نگرفته است. با آگاهي از اين مطالب، در طـول ايـن مطالعات سعي ‌گرديده است با انجام نمونه‌برداري كيفي از تعدادي از چاههاي بهره‌برداري موجود و همچنين بهره‌گيري از نتايج مطالعات ژئوفيزيك، زمين‌شناسي و ... و انجام تحليلهاي لازم، شناخت نسبي از خصوصيات آبخوان مورد مطالعه حاصل گردد كه در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.

از حدود 100 حلقه چاه محفوره در محدوده مطالعات،  كمترين عمق حفاري 25 متر و بيشترين آن حدود 160 متر مي‌باشد كه اكثر چاههاي منطقه با توجه به پايين بودن سطح آب زيرزميني بيش از 70 متر حفر شده‌اند. همچنين از اين تعداد چاه 58 حلقه فعال بوده و مابقي بهره‌برداري نمي‌شود. شايان ذكر است در محدوده مورد مطالعه چشمه و قنات فعال وجود ندارد.

میزان متوسط بارندگی سالانه منطقه مورد نظر 127 میلیمتر می باشد.

اکثر سکنه به علت نبود آب روستا را  رها کرده و اغلب روستا ها فاقد سکنه می باشد. قبل از اجرای این طرح بیشتر در شرکتهای صنعتی فعال بودند ولی پس از اجرای این پروژه بطور نمونه روستای خانلق دارای وزرشگاه نیز شده است برگشت مردم  و مهاجرت معکوس در روستا ها از پدیده های مثبت اجرای این پروژه است. مالکیت مستثنیات، اوقاف، منابع ملی می باشد.

این طرح براساس معیارهای فنی نظیر بهبود در کمیت و کیفیت آب زیرزمینی منطقه و همچنین معیارهای اقتصادی – اجتماعی از جمله افزایش سطح زیر کشت و بهبود کمیت و کیفیت محصولات زراعی و باغی و بهبود در وضعیت معیشت اهالی و مهاجرت معکوس به عنوان بهترین تجربه اثرگذار در مدیریت پایدار منابع طبیعی و آبخیزداری معرفی شده است. 

 از جمله مشکلات و چالش های منطقه می توان به بیکاری و عدم اشتغال جوامع محلی، وجود ریزگردها، وجود دام مازاد و چرای شدید دام و کیفیت پایین سطح آب زیرزمینی منطقه اشاره کرد.
ضمنا مسئله کمبود اعتبار در خصوص احداث سازه های مشابه با توجه به میزان هدر رفت آب در مواقع جریان رودخانه نیز جزء یکی از چالش های اصلی می باشد.

با احداث سازه های آبخیزداری، زمینه افزایش اشتغال زایی، حذف ریزگردها، افزایش سطح زیر کشت و بهبود تولیدات کشاورزی و باغی و مدیریت چرای دام و بهبود کمیت و کیفیت آب زیرزمینی فراهم شده است.

معمولا در یک آبراهه خاص، سازه های احداثی از یک نوع می باشند (مثلا یا سنگی ملاتی یا خاکی) ولی در این منطقه، انواع سازه های آبخیزداری از جمله بندهای خاکی، بندهای سنگی ملاتی و بندهای ترکیبی (خاکی و سنگی ملاتی) اجرا شده است. با بکارگیری از این روش و بر اساس استفاده از دانش بومی، از مشکل فرسایش کناری و آبشستگی در اثر جریانات آب جلوگیری شد. با عنایت به مکان یابی مناسب احداث سازه ها و مشارکت مردم منطقه، زمینه حفاظت و بهره برداری مستمر و نگهداری از سازه ها، و استفاده از آب منطقه توسط روستائیان به سادگی انجام شده است و فقط با اقدامات آبخیزداری زمینه تامین آب منطقه فراهم شده است.

  در این منطقه، انواع سازه های آبخیزداری از جمله بندهای خاکی، بندهای سنگی ملاتی و بندهای ترکیبی (خاکی و سنگی ملاتی) اجرا شده است. دراین فعالیت معلوم گردید که جریانات کنترل شده را می توان با اجرای سازه ها براحتی بهره برداری و استحصال نمود. سازه ها در مکان مناسب اجرا و با قابلیت و حجم مخزن بیش از 1 میلیون متر مکعب سیلاب برای هر سازه، ظرفیت استحصال آب، مدیریت سیلاب و کنترل و تغذیه آبخوان ها را فراهم نموده است.

هدف اصلی این طرح نگهداری و تغذیه آبخوانها و جلوگیری از هدررفت میلیون ها مترمکعب آب می باشد که جهت رسیدن به این هدف سازه های آبخیزداری از جمله بندهای خاکی، بندهای سنگی ملاتی و بندهای ترکیبی (خاکی و سنگی ملاتی) اجرا شده است. هر سازه با کنترل و استحصال بیش از 1 میلیون متر مکعب حجم سیلاب و تغذیه آبخوان و احیای اراضی کشاورزی، زمینه تبدیل اراضی شوره زار (حداقل 100 هکتار) و ایجاد اشتغال به ازای هر 2 هکتار برای یک خانوار روستایی، زمینه اشتغال زایی و درآمد پایدار سالانه 50 خانوار روستایی را فراهم می نماید.

نقاط اشتراک:

کل سازه های فوق با اهداف مشترک کنترل و استحصال آب ناشی از سیلاب رودخانه کرج در دشت فشافویه و تغذیه آبخوان می باشد.

نقاط تفاوت:

تفاوت بارز آن تنوع سازه های آبخیزداری احداثی می باشد. به طوری که 12 سازه از جمله بندهای خاکی، بندهای سنگی ملاتی و بندهای ترکیبی (خاکی و سنگی ملاتی) با طراحی های خاص در منطقه احداث شده است. 

1-    شوراهای اسلامی و دهیاری ها

(قبل از اجرای این طرح بیشتر مردم در شرکتهای صنعتی فعال بودند ولی پس از اجرای این پروژه بطور نمونه روستای خانلق دارای ورزشگاه نیز شده است. برگشت مردم و مهاجرت معکوس در روستاها از پدیده های مثبت اجرای این پروژه است و باعث افزایش سطح زیر کشت کشاورزان و باغداران شده است).

2-    مجتمع حامیان فدک

(چاه های واقع در حریم این سازه ها پر آب شده و از آب با کیفیت این چاه ها استفاده می شود)

کلیه مجتمع های حاشیه سازه ها اعم از مجتمع کشاورزی و دامداری های دارای آب با کیفیت EC = 1000 و افزایش سطح آبخوان، هزینه های مترتب را کاهش و کیفیت و کمیت محصولات را افزایش داده است.

1- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران

(مجری طرح)

2- مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ری

(اجرای این پروژه باعث افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی، کاهش چرای بی رویه دام، افزایش قیمت ارزش زمینهای بایر منطقه، بهره برداری از اراضی رها شده کشاورزی فاقد پوشش گیاهی، شده است)

3- مجتمع زندانها

(چاه های واقع در حریم این سازه ها پر آب شده و از آب با کیفیت این چاه ها استفاده می شود. حداقل 100 هکتار کشت آبی با تناوب جو و ذرت باعث افزایش درآمد سالانه 30 میلیارد ریال شده است).

4 - ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره)

(با احداث مجتمع دامداری و کشاورزی باعث ایجاد اشتغال حداقل 50 خانوار روستایی شده است).

1-    شوراهای اسلامی و دهیاری ها:

کلیه مراحل برنامه ریزی، اجرا، پایش و ارزیابی توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران با مشارکت جوامع محلی (شورای اسلامی و دهیاری ) انجام شده است.

2. مجتمع زندان ها و حامیان فدک:

در فرایند برنامه ریزی درخواست های مجتمع زندان ها و حامیان فدک موثر بوده است و اجرای 100 هکتار اراضی تحت کشت آبی با سرمایه گذاری و توسعه کشاورزی و تولیدات دامی و ایجاد اشتغال زایی برای حداقل 50 خانوار روستایی که توسط مجتمع زندانها و حامیان فدک صورت گرفته است.

3. مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ری :

با توجه به اجرای موفق این بند ها مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ری در روستای ابراهیم آباد یک فقره از همین نوع بندها اجرا کرد. 

4. ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره):

 ستاد اجرایی فرمان حضرت امام (ره) با همکاری مدیریت مجتمع شهرک سینمایی دفاع مقدس نیز یک بند دیگر با استفاده از همین روش اجرا نمود.

1- ایجاد اشتغال برای 500 خانوار روستایی در 7 روستای دشت فشافویه

2- ایجاد درآمد سالانه 300 میلیارد ریال در سال

1-    عدم چرا دام

2-    کاهش ریزگردها

3-    بهره برداری از اراضی رها شده کشاورزی فاقد پوشش گیاهی

      4- افزایش تولیدات کشاورزی، منابع طبیعی

1-بهبود کمیت و کیفیت آبخوان ها و سفره های آب زیرزمینی که اثر خود را در چاه های اطراف محدوده  نشان داده است. کمیت و کیفیت بیش از ده ها چاه به فاصله 200 متری از سازه های اجرایی بندها بهبود یافته به طوری که سطح آب از 50- به 15- و EC از 14000 به 1000 تغییر یافته است.

2-مهاجرت معکوس اهالی از سایر نقاط به منطقه را نیز می توان از اثرات مثبت پروژه عنوان کرد.

 بله با اجرای این پروژه علاوه بر افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی، کاهش چرای بی رویه دام، ارزش زمینهای بایر منطقه بطور فزاینده ای بالا رفته است.

بلی- با توجه به اینکه جوامع محلی در کلیه مراحل برنامه ریزی، اجرا، نگهداری، بهره برداری و پایش پروژه نقش داشته اند و باعث بهبود مسائل اجتماعی و اقتصادی (مهاجرت معکوس و افزایش اشتغال زایی و کشت پایدار محصولات زراعی و باغی) آنها شده است و با عنایت به تغذیه آبخوانها و کشت پایدار، پروژه ها را می توان پایدار در نظر گرفت.

بله. ولی این فعالیت را می توان در تمام مناطق کویری کشور که رواناب حاصل از دسترس خارج می گردد را با اجرای این نوع عملیات نگهداری و مدیریت نمود. درحال حاضر اهالی روستاهای حاشیه رودخانه های شور و کن متقاضی اجرای این نوع عملیات می باشند.

مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ری، شورای آب بران شهرستان ری در حال جذب مشارکتهای مردمی جهت اجرای این نوع عملیات می باشند.

- بیش از 40 روستای دشت فشافویه بعد از احداث سد کرج در طول 50 سال گذشته خالی از سکنه بوده و اراضی به دلیل بی آبی رودخانه و شور شدن چاه ها و افزایش عمق چاه از 10 متر به 150 متر و شور شدن اراضی منطقه، بیش از 60 هزار نفر کشاورزان منطقه متضرر شده اند. با احداث 12سازه آبخیزداری در طول این سنوات علیرغم تعداد ناچیز و محدود سازه ها به فاصله شعاعی 200 متری از سازه ها، ده ها چاه، تغذیه شده و بیش از 1000 هکتار اراضی شوره زار به اراضی آب شیرین تبدیل و زمینه مهاجرت معکوس در 7 روستا فراهم شده است که اشتغال پایدار و درآمد مناسب برای 1000 نفر را ایجاد نموده است.

- انجام فعالیت های حفاظت از پروژه های اجرایی تنها توسط نیروهای دولتی و غیر بومی اثر بخش نبوده و می بایست جوامع محلی در فرآیند حفاظت از دستاوردها مشارکت نمایند.

بیش از 1000 هکتار کشاورزی آبی ذرت و جو با درآمد حداقل 300 میلیون ریال در هر هکتار و ایجاد درامد سالانه حداقل 30 میلیارد تومان برای روستائیان حاشیه 12 سازه

مشارکت بدون توجه به فعالیت اقتصادی جوامع محلی و سهیم شدن آنها از منافع حاصل از اجرای طرح واقعی و پایدار نمی باشد.

- انواع سازه های آبخیزداری از جمله بندهای خاکی، بندهای سنگی ملاتی و بندهای ترکیبی خاکی و سنگی ملاتی با طراحی های خاص اجرا شده است و هر سازه بیش از 1 میلیون متر مکعب آب را استحصال نموده است. در این روش و با استفاده از دانش بومی مشکل فرسایش کناری و آبشستگی در اثر جریانات آب، حل شد. این روش در مناطق با جریانات رواناب سطحی کنترل شده، موثر است.

روستائیان در انجام پروژه های اجرایی نیازمند برگزاری دوره های آموزشی و شرکت در کارگاه های مرتبط هستند بدون آموزش موثر و مهارت لازم واسپاری امور به جوامع محلی مناسب نمی باشد.