این تجربیات مرتبط با پروژه جنگل کاری مشارکتی کاستان (در حال اجرا توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به نمایندگی از سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور) می باشد که با مشارکت شرکت تعاونی رها قامت وزین کشت بهار و مشارکت کلیه دامدارن ذیحق مراتع قشلاق کاستاندر استان خراسان شمالی در حال اجرا است. 

طرح اجرایی جنگلکاری مشارکتی منابع طبیعی قشلاق کاستان با هدف احیای جنگلهای تخریب یافته با بهره گیری از جوامع محلی و بهبود شاخص توسعه انسانی (توان افزایی و بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی) در سال 1395 با مشارکت جوامع محلی در قالب تعاونی و همکاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در سامان عرفی قشلاق کاستان با مساحت 75/7851 هکتار و در قسمت جنوب غربی شهرستان مانه و سملقان آغاز به کار نموده است.

حفاظت از خاک و آب، بهبود شرایط معیشت،ایجاد معیشت جایگزین

اجرای حفاظت مشارکتی با کمک بهره برداران (اعضای شرکت تعاونی) در منطقه پروژه از سال 1395 تا کنون با تشکیل گروه ها و همچنین برگزاری کلاس های ترویجی و همچنین اعزام نمایندگان تعاونی به دوره های آموزشی و ترویجی در سطح سازمان جنگلها و مراتع به مرکز آموزش مهندس ساعی و دکتر جوانشیر و بازدید از نمونه های موفق در استانهای همجوار(گلستان) منجر گردیده که سطح اعتماد به اثرات اقدامات مشارکتی و همچنین حس اعتماد به نفس در بین اعضاء را تقویت نموده و مشارکت آنها را حتی در مباحث مرتبط با  مسائل جاری در روستا را نیز بالا برده است . در سال جاری نیز در آبان ماه با  برنامه ریزی درون گروهی کلیه افراد در 6 گروه  دسته بندی و سرگروهها مشخص و مسئولیتها ابلاغ گردید و نتیجه آن این شد که 4000 نهال گل محمدی در زمان بسیار کوتاه 2 روزه توسط اعضا کشت و آبیاری اول صورت پذیرفت. چنین مشارکتی در این ابعاد تاکنون در روستا انجام نپذیرفته بود. 

- در این طرح در راستای اجرای جنگلکاری دو منظوره و اقتصادی می باشد و به دنبال تحقق این امر اقدام در ابتدا مساحت 190 هکتار پیش بینی گردید که در گام نخست در سطح 70 هکتار با گونه های 3000 اصله زرشک،200 اصله گل محمدی،7800 اصله بادام و 200 اصله عناب توسط اعضاء شرکت تعاونی کشت گردیده است ضمنا جهت استفاده بهینه از آب اقدام به ایجاد دو استخر ذخیره آب در منطقه طرح بر اساس کتابچه موجود انجام پذیرفته است. 

- توسعه و ترویج اجرای پروژه ها (احیایی، عمرانی و...) به صورت مشارکتی

- توسعه و ترویج استفاده از انرژی های نو در راستای حفظ منابع طبیعی

- آموزش دامداران به منظور بهره برداری از مراتع منطقه و تعادل دام و مرتع و چگونگی مدیریت صحیح اقدام گردید .

با ترویج الگوی مشارکت محور و ایجاد همبستگی سازمانی بین بهره برداران و تغییر الگوی معیشت و کاهش فشار بر روی طبیعت و استفاده از کلیه ظرفیت های بالقوه منطقه در ایجاد درآمدهای نوین گام های مثبتی برداشته شده است.

با برگزاری 1000 نفر- ساعت کلاسهای ترویجی و کارگاه آموزشی در خصوص ظرفیت سازی و ارتقاء سطح آگاهی جوامع محلی تلاش شده است. تاکنون از روستاهای همجوار جهت بازدید و چگونگی فعالیت روستای کاستان از محل پروژه بازدید گردیده است.     

- اجرای پروژه های جنگلکاری(نهالکاری، مدیریت آب و مراقبت و آبیاری) با مشارکت جوامع محلی و شرکت تعاونی رها قامت وزین کشت بهار

- اجرای پروژه های عمرانی خرد (استخر ذخیره آب چشمه، لوله گذاری از چشمه تا استخر،) با مشارکت جوامع محلی و شرکت تعاونی رها قامت وزین کشت بهار

- برنامه ریزی و انجام آبیاری های منظم  با مشارکت جوامع محلی و شرکت تعاونی رها قامت وزین کشت بهار

- با توجه به کتابچه طرح و درآمدهای مستقیم حاصل از پروژه های مشارکتی و افزون بر آن کارکردهای توسعه ای، حفاظتی،گردشگری و ... و با توجه به اینکه اعتبار مورد نیاز طرح 27094 میلیون ریال و درامد حاصل از اجرای طرح طی مدت 10 سال 290250 میلیون ریال می باشد .پس از کسر هزینه ها سود خالص حاصل اجرای طرح به میزان 1931 میلیون ریال خواهد بود. لذا با در نظر گرفتن درامدهای مستقیم حاصل از پروژه های مشارکتی پیش بینی شده و افزودن آن به درآمدها ی حاصل از نقشها و کارکردهای توسعه ای، حفاظتی،گردشگری و ... قطعا در نهایت بیلان این طرح  مثبت ارزیابی می گردد.

ایجاد شغل برای جوامع محلی و کمک به بهبود وضعیت اقتصادی آنها

- تشکیل شرکت  تعاونی پروژه (شرکت  تعاونی رها قامت وزین کشت بهار) با 66نفر عضو

با توجه به اینکه ابتکارات مدیریت منابع طبیعی مبتنی بر مشارکت جوامع محلی، به شکل گسترده ای در معکوس نمودن روند تخریب محیط زیست اثر مثبت داشته و تقویت معیشت روستایی را به اثبات رسانده است لذا در این طرح در راستای اجرای جنگل کاری دومنظوره و اقتصادی به دنبال تحقق این امر می باشد تا بتواند از طرفی احیای جنگل های تخریب یافته  با بهره گیری از جوامع محلی را صورت می دهد و از طرف دیگر شاخص هایی همچون شاخص های توسعه انسانی و توان افزایی و همچنین توسعه پایدار منطقه را در بر خواهد داشت.

- برگزاری کارگاه های آموزشی زیست محیطی در پروژه

- اجرای پروژه های نهالکاری و مدیریت آب (در مجموع تلاش برای احیاء 190هکتار در گام نخست)

با ایجاد دو استخر ذخیره آب(تصاویر پیوست) و ذخیره سازی آب و مدیریت در توزیع آن به طرز قابل ملاحظه ای از هدر رفت آب در زمان های مورد نیاز به آبیاری جلوگیری گردیده و در حال حاضر نیز شاهد پیگیری اقدامات آبیاری قطره ای توسط اعضاء شرکت تعاونی می باشیم.

 با برگزاری 1000 نفر- ساعت کلاس آموزشی و برگزاری جلسات متعدد در روستا با مشارکت اعضاء تعاونی و همچنین ارائه نظرات و راهکارها در چگونگی اجرای طرح بهره وری در طرح با توجه به مشارکت مردم در سطح بالایی محقق گردید .

- با توجه به بررسی های بعمل آمده و ارائه بیلان مثبت طرح و همچنین اخذ نظرات بهره برداران و دخیل بودن آنها در امر برنامه ریزی و پیشنهادات و برگزاری جلسات متعدد مردم به این خود باوری رسیده اند که آنها در امر ایجاد معیشت پایدار مبتنی بر حفط منابع و محیط زیست مشارکت فعال دارند و حضور آنها در دیگر استانها و بازدید پروژ ه های مشابه در درک عمیق و عملی آن موفق بوده است.

-جوامع محلی تنها زمانی به مدیریت پایدار منابع روی می آورند که از فشار طاقت فرسای فقر رهایی پیدا نمایند و شواهد حاکی بر آن می باشد که بدون ایجاد توانمندی اجتماعی، اقتصادی در سطح جوامع محلی،امکان مدیریت پایدار منابع و حفاظت از تنوع زیستی وجود ندارد که در این طرح با مشارکت مردم سعی در عملی نمودن آن گردیده است. 

اجرای پروژه جنگل کاری مشارکتی کاستان در استان خراسان شمالی - شهرستان مانه و سملقان

پوشش کلی منطقه:

سطح درآمد: سطح درآمد افراد پایین می باشد و میانگین درآمد افراد در سال 15 میلیون تومان است.

منابع اصلی و فرعی درآمد : معیشت غالب مردم منطقه کشاورزی، دامداری است. در امر کشاورزی کشت محصولاتی چون؛ گندم،  جو، یونجه، آفتاب گردان به صورت دیم و آبی رایج است. در امر دامداری نیز پرورش گوسفند و رایج است.

مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی شامل زمین/ آب/ تولیدات مرتع جنگل/ کیاهان دارویی و... مالکیت اراضی شخصی می باشد.

بر اساس شاخص هایی همچون؛

افزایش میزان مشارکت پذیری  جوامع محلی

ایجاد حس اعتماد بین بهره برداران و اداره به عنوان مجری دولتی

مشارکت در امر تصمیم گیری و ارائه پیشنهادات اجرایی

بهره گیری نامناسب از منابع آبی و هدر رفت آن

عدم وجود روحيه مشاركت مردمي قبل از اجرای پروژه جنگلکاری مشارکتی کاستان 

با اجرای پروژه جنگل کاری مشارکتی کاستان در منطقه می توان گفت که ارتقاء سطح درآمد و اطلاعات و آگاهی جوامع محلی در زمینه مسایل اقتصادی و زیست محیطی بالا رفته و هم اکنون با مشارکت خود جوش و ابتکار عمل و برنامه ریزی و گروه بندی ها و تقسیم وظایف پروژه در حال پیگیری می باشد. البته در این زمینه لازم است مسئولین با برنامه ریزی، روش های صحیح تری برای مشارکت غیر فعال، مشورتی و انگیزشی به مشارکت تعاملی و متقابل تعریف نمایند. 

روش های معمول در واقع اداری و در راستای چارچوب ها و قوانین دولتی حرکت کردن و استفاده از کارشناسان دولتی است که در پی آن متحمل هزینه های بسیار شده است و عمدتاٌ تصمیم گیری بدون در نظر گرفتن نظرات و پیشنهادات بهره برداران از بالا به پایین صورت می پذیرفت که همیشه مردم خود را  در موضوع دخیل ندانسته و مشارکتی نداشته اند و چه بسا مشکلاتی را نیز در مرحله اجرا بوجود می آوردند. 

در طرح موفق جنگل کاری مشارکتی کاستان در ابتدا با حضور در بین مردم و با بهره گیری از بزرگان روستا و ریش سفیدان و جلب اعتماد آنها و مشارکت دهی جوانان در امر تصمیم گیری و حضور در بالاترین سطح تصمیم گیری در شرکت تعاونی، کار انجام پذیرفته است.

هدف محلی:

بهبود شاخص توسعه انسانی(توان افزایی و بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی)

احیای جنگلهای تخریب یافته با بهره گیری از جوامع محلی

هدف ملی:

احیای جنگلهای تخریب یافته در مناطق خشک و نیمه خشک با مشارکت مردم

جلب مشارکت مردم در بخش منابع طبیعی و ارتقاء فرهنگ منابع طبیعی

نقاط اشتراک: اهداف مشخص و در هر دو روش به سود جوامع محلی و سیستم دولتی می باشد. زمان بر است و نیاز به اعتبارات و اختصاص به موقع بودجه دارد. لذا تخصیص اعتبارات به موقع برای اجرایی شدن عملیات در هر دو روش لازم و پر اهمیت است.  

نقاط تفاوت:

ایجاد حس مشارکت و اعتماد مردم

تاثیر پذیری دیگر فعالیتهای روستا از این موضوع و تعمیم آن به دیگر موضوعات مرتبط 

بله :

جنگلکاری مشارکتی در استان خراسان شمالی و در راستای سیاستهای کلان سازمان جنگلها،مراتع و آبخیزداری کشور و با مدیریت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی مراحل نخست خود را طی می نماید و در سامان تخت ایران و با همکاری شرکت سهامی زراعی بهکده رضوی طرحی نوپا در حال اجرا می باشد.

در این پروژه برای ابتدا به کار و به علت اینکه اولین تجربه استان بوده در ابتدا از ظرفیت نهادهای دولتی که در سطر پایین اشاره شده استفاده گردیده است و در حال حاضر در صدد استفاده از ظرفیت ngo  ها می باشد.

1- استانداری

2- سازمان مدیریت و برنامه ریزی

3- فرمانداری شهرستان

4- اداره تعاون شهرستان

5- مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان

6- اداره آموزش و ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی

7- سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور

1- استانداری؛ همکاری در خصوص تأمین اعتبار، دستور افزایش میزان مشارکت دستگاه های اجرایی،

2- سازمان مدیریت و برنامه ریزی؛ همکاری در خصوص تأمین اعتبار و موافقتنامه پروژه، دستور افزایش میزان مشارکت دستگاه های اجرایی با پروژه

3- فرمانداری شهرستان؛ دستور مشارکت ادارات شهرستان با پروژه، تأمین اعتبار پروژه

4- اداره تعاون شهرستان؛ مطالعه ، سیاستگذاری و برنامه ریزی جهت توسعه بخش تعاونی

5- مشاوره های فنی در امر ایجاد استخر ذخیره آب با مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان

6- برگزاری دوره ها و بازدیدهای خارج استان توسط اداره آموزش و ترویج اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری 7- خراسان شمالی سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور، استانداری و سازمان مدیریت و برنامه ریزی پایش و ارزیابی عملکرد پروژه را رصد می کنند.

8-  NGOبهبود وضعیت محیط زیست  در کشور، تشویق گروه‌ها و مردم به رعایت حقوق بشر و حقوق جانوران در جامعه

تأثیر بر سطح درآمد خانوارهای روستایی و تولید و بهره وری تولیدات در زمان کوتاه مدت بازدهی طرح که در کتابچه تعیین گردیده است.

- افزایش فرهنگ حفظ و حراست از منابع طبیعی 

اجرای فعالیت های احیایی جنگل کاری در منطقه و افزایش سطح پوشش گیاهی منطقه و در نتیجه مدیریت مشارکتی مراتع و جلوگیری از فرسایش

اجرای موفق پروژه باعث استقبال و درخواست سایر روستاهای منطقه برای اجرای پروژه در آن روستاها شد.

از قبیل:

درخواست روستای اینچه علیا برای کشت باریجه

اقتصادی کردن طرح جنگلکاری روستای قسطی

اجرای موفق پروژه باعث ایجاد شغل برای جوامع محلی و کمک به بهبود وضعیت اقتصادی آنها شده است.

- با توجه به کتابچه طرح و درآمدهای مستقیم حاصل از پروژه های مشارکتی و افزون بر آن کارکردهای توسعه ای، حفاظتی،گردشگری و ... و با توجه به اینکه اعتبار مورد نیاز طرح 27094 میلیون ریال و درامد حاصل از اجرای طرح طی مدت 10 سال 290250 میلیون ریال می باشد .پس از کسر هزینه ها سود خالص حاصل اجرای طرح به میزان 1931 میلیون ریال خواهد بود.لذا با در نظر گرفتن درامدهای مستقیم حاصل از پروژه ها ی مشارکتی پیش بینی شده و افزودن آن به درآمدها ی حاصل از نقشها و کارکردهای توسعه ای، حفاظتی،گردشگری و ... قطعا در نهایت بیلان این طرح  مثبت ارزیابی می گردد.

بله؛

 چون در سال  جاری و با توجه به ایجاد حس اعتماد بین مردم و دستگاه اجرایی خود شرکت تعاونی با پیگیریهای متعدد در صدد انجام اقدامات پروژه بر اساس جدول زمان بندی در کتابچه طرح گردیده اند.

بله

در حال حاضر در حال تعمیم آن به دیگر حوزه های جنگی شهرستان و استان می باشد.

مناطقی همچون روستا ی چخماقلو با داشتن پتانسیل بالا در این موضوع خواهان تعمیم آن هستند ..

بله.

سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور، استانداری، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، فرمانداری های شهرستان مانه و سملقان در تأیید تعمیم و تامین اعتبار همکاری لازم را داشته اند. 

در ابتدا و با توجه به تجربیات گذشته مردم از دستگاههای اجرایی و نگاه مسئولین از بالا به پایین در امر برنامه ریزی مقاومت هایی از سوی برخی صورت می پذیرفت و در مراحل اول با حضور کارشناسان در محل و برگزاری جلسات متعدد این حس اعتماد تا اندازه ای تقویت گردید و هدف این بود که در اجرای کار این حس اعتماد افزایش یابد که این امر بحمد الله محقق شد و استان خراسان شمالی موفق به دریافت لوح تقدیر در این زمینه گردیده است.

یکی از موراد حائز اهمیت در امر موفقیت یک پروژه مسائل مالی  و بررسی فایده و زیان آن می باشد که این مورد در تمامی مراحل اجرای پروژه توسط اعضاء مورد چالش کشیده می شد که با توجه به ارزیابی ها و ارائه بیلان مثبت طرح در نشست ها و  کارگاهها  در رفع این ابهان تلاشها از سوی کارشناسان انجام پذیرفته است.

- در پروژه جنگل کاری مشارکتی کاستان پروژه های جنگل کاری اقتصادی با مشارکت شرکت تعاونی انجام پذیرفته که با توجه به مشارکت حداکثری اعضاء در زمینه هزینه های کارگری که بخش عمده ای از پروژه را در  بر می گیرد پایین آمده است

- پروژه توانسته است پتانسیل های بالقوه روستا را به صورت مشارکتی شناسایی کند.

- با توجه به اینکه تمامی مراحل اجرای پروژه با مشارکت جوامع محلی است لذا مردم بهتر به ماهیت اهداف منابع طبیعی و اهمیت حفظ و صیانت از آن پی برده­اند.

- نتایج در پروژه جنگل کاری مشارکتی کاستان استان نشان داد که اجرای پروژه های مشارکتی با مشارکت جوامع محلی حفاظت آن را در آینده بهتر تضمین می کند.