اطلاعات پرسشنامه

ساخت سازه های کنترل فرسایش در مناطق کوهستانی (زیر حوزه آلنزه، حوزه آبخیز رودخانه مرغک شاندرمن)


تاریخ شروع:
1397/01/01
تاریخ پایان:
1397/11/31
استان:
گيلان
شهرستان:
ماسال
شهر:
شاندرمن

مختصات جغرافیایی UTM
شمال :
,
جنوب:
,
شرق:
,
غرب:
,

توضیحات :
اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان مدیریت و حفاظت عرصه های منابع طبیعی اعم از جنگل، مرتع و حوزه های آبخیزداری در سطح استان را عهده دار می باشد که با انجام تلفیقی از تجربیات کارشناسان فنی معاونت فنی و آبخیزداری با تیم کارشناسی جایکاه از کشور ژاپن در سطح آبراهه های سیل خیز و دامنه های فرسایشی منطقه کوهستان آلنزه حوزه آبخیز رودخانه مرغک شاندرمن واقع در شهرستان ماسال منتهی به تالاب بین المللی انزلی، اجرای عملیات متنوع مکانیکی و بیومکانیکی نمودند.


1- حق مالکیت معنوی
اگر تمام و یا بخشی از بهترین تجربیات/ دانش بومی توضیح داده شده در این قالب تحت پوشش حق مالکیت معنوی برای سازمان ، نهاد، فرد، گروه، تشکل رسمی و یا بومی و جوامع محلی می باشد، مشخص کنید:

اداره کل منابع طبیعی استان گیلان و جوامع محلی
توضیحی در مورد سازمان ، نهاد، فرد، گروه، تشکل رسمی و یا بومی و جوامع محلی صاحب حق بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه دهید:

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان مدیریت و حفاظت عرصه­های منابع طبیعی اعم از جنگل، مرتع و حوزه­های آبخیزداری در سطح استان را عهده­دار می­باشد که با انجام تلفیقی از تجربیات کارشناسان فنی معاونت فنی و آبخیزداری با تیم کارشناسی جایکاه از کشور ژاپن در سطح آبراهه­های سیل­خیز و دامنه­های فرسایشی منطقه کوهستان آلنزه حوزه آبخیز رودخانه مرغک شاندرمن واقع در شهرستان ماسال منتهی به تالاب بین المللی انزلی، اجرای عملیات متنوع مکانیکی و بیومکانیکی نمودند.

2- طبقه بندی
بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را بر اساس نوع عرصه/ ارتباط با ماموریت های محوری سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری/ و تاثیرات آن در اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی طبقه بندی کنید ( می توانید چندین گزینه را انتخاب کنید)
کاربری غالب در منطقه مشخص شده
جنگل خیر
مرتع خیر
بیابان خیر
حفاظت از عرصه های منابع طبیعی بلی
آبخیزداری/ آبخوانداری بلی
توان افزایی جوامع محلی بلی
سایر ( عنوان درج گردد) :
( بامشارکت ذینفعان در ساخت و نگهدای پروژه )
کمک به اقدامات مدیریت منابع طبیعی
حفاظت و پیشگیری از تخریب :
جلوگیری از فرسایش آبراهه­ای و سطحی و جلوگیری از وقوع سیلاب­های مخرب در منطقه
احیاء :
تثبیت آبراهه با ایجاد سازه­های متنوع جهت احیاء اراضی فرسایشی و سیل­خیز که باعث تخریب جاده دسترسی و مناطق مسکونی منطقه می­گردید.  
توسعه :
پروژه فوق از شروع مطالعات پایه و بحث تفصیلی اجرایی و پردازش و نقشه­برداری اجرایی کار به عنوان طرح پایلوت می­باشد جهت تعمیم و توسعه آن به سایر حوزه­های آبخیز استان خصوصاً حوزه تالاب انزلی. 
بهره برداری :

با انجام  این پروژه در بخش مرتع، مرتع در یک پروسه 5-3 ساله به بهره برداری می رسد.

سازگاری با شرایط نامطلوب نظیر خشکسالی/ طغیان امراض و آفات/ کاهش تولید علوفه و... :
پروژه سازگاری کامل با شرایط نامطلوب اقلیمی دارد. بطوریکه پارامترهای خشکسالی و از بین رفتن پوشش سطحی خاک و پی آن سیل آبهای مخرب در اجرای پروژه پیش­بینی نموده است.
ظرفیت سازی و ارتقاء آگاهی :
با برگزاری جلسات مشترک و کلاس­های آموزشی در عرصه با حضور کلیه جوامع محلی منطقه نسبت به ظرفیت سازی و ارتقاع آگاهی در راستای توانمند سازی جوامع ذینفع اقدام گردید.
مشارکت، همکاری :
پروژه با مشارکت ساکنان و ذینفعان منطقه (جوامع محلی) انجام گرفت.
کمک به اهداف توسعه پایدار منابع طبیعی
بهبود وضعیت اقتصادی :
قرق سطحی از عرصه مرتعی منطقه و اجرای عملیات توامان بیولوژیکی و مکانیکی در آن باعث افزایش توان رویشی مرتع گردیده و در نهایت باعث بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی جوامع محلی در راستای توسعه پایدار منابع طبیعی می­گردد.  
بهبود سرمایه های اجتماعی نظیر ایجاد و ساماندهی تشکلها، آموزش، ارتقاء آگاهی و... :
جوامع محلی به عنوان تشکل­های ذینفع در پروژه مورد آموزش و ارتقای آگاهی با تشکیل کلاس­های آموزشی قبل و حین انجام پروژه قرار گرفتند و همچنین سازمان­های مردم نهاد منطقه نیز در خصوص این پروژه همکاری نمودند و باعث افزایش سطح عمومی آگاهی جوامع محلی و سایر جوامع درگیر با پروژه گردیدند.
بهبود وضعیت اکوسیستم های منابع طبیعی :
با جلوگیری از فرسایش و سیل آبهای مخرب و انتقال رسوب به مناطق پایین دست خصوصاً تالاب بین المللی انزلی باعث حفاظت و بهبود وضعیت اکوسیستم های بالادست مرتعی، جنگلی و تالاب انزلی در پایین دست خواهد گردید.
نوع اثرات بهترین تجربیات/ دانش بومی در محدوده استفاده از آن
اثرات تولیدی و یا بهره وری :
با حفظ کارکردهای اکوسیستم­های درگیر با پروژه توان تولیدی و بهره­وری آنها افزایش خواهد یافت.
اثرات اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی :
پروژه مذکور باعث افزایش دانش و آگاهی جوامع محلی محدوده گردیده است و از طرفی به لحاظ اقتصادی نیز برای جوامع محلی در آینده سودآور خواهد بود.
اثرات زیست محیطی :
حفظ اکوسیستم­های پایدار مرتعی و جنگلی در محدوده اجرایی پروژه.

3- تشریح موقعیت و شرایط
عنوان بهترین تجربیات/ دانش بومی و سال شروع

- ساخت سازه های کنترل فرسایش در مناطق کوهستانی (زیر حوزه آلنزه، حوزه آبخیز رودخانه مرغک شاندرمن)
- شروع طراحی تفضیلی: خرداد 1395 پایان شهریور 1395
- مناقصه مربوط به عملیات ساخت و ساز در اسفند 1395 انجام گردید
- عملیات ساخت سازه (فاز اول): شروع 10 اردیبهشت 1396 پایان 28 شهریور 1396
- عملیات ساختمان سازه (فاز دوم): شروع 15 خرداد 1397 پایان 31 شهریور 1397
- عملیات ساختمان سازه (فاز سوم): شروع 1 مهر 1397 پایان 30 آبان 1397
موقعیت مکانی ( در صورت وجود نقشه ای ارائه دهید) باgps از اسامی رسمی و محلی برای تشریح این موفعیت استفاده نمایید

موقعیت مکانی پروژه حد فاصل طول جغرافیایی ˝54 ́  48 ˚48 تا  ˝ 36 ́  49 ˚48 شرقی و عرض جغرافـیایی ˝ 31  ́ 24 ˚37 تا ˝ 25 ́  25 ˚37 شمالی و تراز ارتفاعی 1500 تا 300 متر از سطح دریا در استان گیلان، شهرستان ماسال شاندرمن و در منطقه ییلاقی آلنزه شاندرمن از سرشاخه­های حوزه آبخیز مرغک منتهی به تالاب بین المللی انزلی می باشد.

راجع به وضعیت طبیعی محل به اختصار توضیح دهید
اقلیم :
مرطوب سرد 
خاک :
لومی فرسایشی

توپوگرافی :
کوهستانی شیب دار با جهت دامنه شرقی - غربی با برون­زدگی سنگی در قسمت­های دامنه­های شیب­دار
پوشش گیاهی :
80 درصد پوشش مرتعی و 20 درصد پوشش تنک جنگلی با گونه­های مرتعی از قبیل فستوکا، شبدرسفید، بومادران، بروموس، نعناع وحشی، هزارخاره(کنگر وحشی)، گل قاصدک، سرخس، بارهنگ، سیزاب، چمن، گل حسرت، بابونه، جو وحشی و گوش بره و گونه­های درختی جنگلی ممرز، راش و افرا می­باشد.
وضعیت منابع آب :
عرصه محل اجرا به صورت آبراهه با جریان بارشی می باشد و وجود جریان چشمه به دلیل وجود یک دهنه چشمه دائمی.
وضعیت غالب شرایط اقتصادی – اجتماعی مردم ساکن در محل و یا در مجاورت آن
سطح درآمد، منابع اصلی و فرعی درآمد، مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی شامل زمین/ آب/ تولیدات مرتع جنگل/ کیاهان دارویی و... :
بسیار ضعیف
بر پایه چه معیار و شاخصهایی بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را اثرگذار در مدیریت پایدار منابع طبیعی و آبخیزداری می دانید

استفاده از تجربیات کارشناسان مجرب که در عرصه های ملی سطح استان کسب تجربه کردند و تلفیق آن با تجربیات بین المللی کارشناسان تیم جایکا از کشور ژاپن منجر به بومی نمودن تجربیات و اجرای آن در عرصه­های ملی مورد هدف پروژه گردیده است.

4- تشریح مشکلات ( علل مستقیم و غیر مستقیم) و اهداف بهترین تجربیات/ دانش بومی
تشریح مشکلات و چالشهای منطقه در رابطه با مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری

مشکلات: عدم وجود جاده مناسب و صعب العبور بودن محل اجرای پروژه و عدم آگاهی ذی­نفعان پروژه از فرآیند اجرایی پروژه و اثرات آن.

چالش­ها: وجود سیلاب­های مخرب فصلی و فرسایش دامنه­ای و فقر پوشش گیاهی مرتعی و جنگلی و وجود مشکلات معیشتی ناشی از عدم درآمد کافی از دامداری

چالشهایی که توسط بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده حل می شود را توضیح دهید

اجرای پروژه سیلاب­های مخرب فصلی و فرسایش دامنه­ای تحت مدیریت و کنترل قرار گرفت و متعاقب آن با افزایش پوشش مرتعی دامداری در منطقه از رونق خوبی برخودار می­گردد و در نهایت به بهبود معیشتی جوامع محلی ذینفع منجر خواهد گردید.

اهداف اجرایی بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را مشخص کنید

1.       حل معضل رسوب در مناطق کوهستانی که حدود 80 درصد از کل رسوب تولید شده را به خود اختصاص می دهد.

2.       نشان دادن یک نمونه مدل از فعالیت ها و اقدامات کنترل رسوب در مناطق کوهستانی.

3.       بهبود ظرفیت کاری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در برنامه ریزی طراحی و ساخت سازه های کنترل رسوب در مناطق کوهستانی.

4.       جلب نظر ذی­نفعان در پروژه­های آبخیزداری.

5.       استفاده از ظرفیت نیروی کار بومی در اجرای پروژه.

6.       ایجاد مسئولیت در قبال حفاظت از کارکردهای مختلف پروژه.

بهبود وضعیت معیشتی جوامع محلی ذینفع از پروژه.


5- فعالیت ها
روشهای معمول در رابطه با اهداف و فعالیتهای بهترین تجربیات/ دانش بومی را تشریح کنید

در سنوات گذشته روش معمول کار در آبخیزداری انجام عملیات بیولوژیکی در دامنه ها بصورت قرق بسته و کپه کاری و بذرپاشی و انجام عملیات مکانیکی در آبراهه با احداث سدهای گابیونی بود.


توضیح مختصر در خصوص تکنیک و روشهای اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه دهید

با انجام عملیات بیومکانیکی (تلفیق عملیات مکانیکی و بیولوژیکی) و با استفاده از تجربیات کارشناسی و تجهیزات موجود در سطح بومی منطقه، به طوری که در دامنه­ها عملیات مکانیکی و بیولوژیکی بصورت تلفیقی و با اجرای تراس­بندی با کیسه­های پرشده با خاک دامنه و بذور مرتعی انجام گرفت و بخشی از دامنه که اجرای عملیات بیومکانیکی انجام گرفته بود نیز محصور گردید و بصورت آیشی در یک پروسه زمانی 3 تا 5 ساله به جوامع محلی واگذار می­گردد. در آبراهه نیز ایجاد کف­بند گابیونی و دیواره سنگ ملاتی گردید.

توضیح مختصری راجع به فعالیت های اصلی با توجه به اهداف اجرایی ارائه دهید. فعالیتهای هر هدف اجرایی مشخص شده در بند فوق را بیان نمائید.

1.       احداث سازه­های گابیونی.

2.       احداث سازه­های سنگ ملاتی .

3.       احداث بانکت با پایه توری و کیسه شن و ماسه

4.       احداث بانکت همراه با کیسه شن و ماسه

5.       احداث بانکت برای سکو بندی

6.       نهال­کاری غیر مثمر

اجرای عملیات حصارکشی 

نقاط اشتراک و تفاوت بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده و مزایای آن را در مقایسه به با روش های معمول مرتبط بیان کنید

نقاط اشتراک: 1 - تهیه مطالعات توجیهی اجرایی ، 2 تعیین نقاط اجرایی ، 3 - تثبیت دامنه کوهستانی و آبراهه در راستای کنترل فرسایش و رسوب

نقاط تفاوت: 1 در روش تلفیقی جدید تهیه مطالعات تفصیلی در محدوده رودخانه های منتهی به تالاب انزلی 370 هزار هکتار، 2 تهیه مطالعات جامع و تعیین نقاط حساس و اولویت دار پروژه 3 فاز نقشه برداری در یکی از نقاط حساس به فرسایش در مقیاس یک هزارم 4 جانمایی و ایجاد ساختار اجرایی در نقشه تهیه شده 5 جلب مشارکت جوامع محلی در اجرای پروژه 6 - ایجاد تراس­های همراه با کیسه­های کنفی پر شده از خاک همان دامنه با بذور مرتعی، تثبیت و کنترل خاک و فرسایش دامنه با راندمان و در بخش آبراهه با ایجاد ( کف بندهای گابیونی ترکیب آن با سازه­های گابیونی، کنترل فرسایش آبراهه­ای تا حد زیادی نسبت به روش قبلی که فقط به احداث سدهای گابیونی اکتفا می­گردید، صورت می­پذیرد.

آیا اقدامی در ارتباط با الگو سازی و بهره برداری از بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده در طرح های اجرایی مرتبط صورت گرفته است؟ در صورتی که جواب مثبت است تشریح نمائید.

بله :

بعد از اجرای این پروژه و موفقیت آن اقدام به انتقال تجربیات حاصله به سایر پروژه های اجرایی در دیگر مناطق دارای فرسایش شده در پروژه دولیچال ماسوله به مساحت 100 هکتار گردید که در حال انجام می باشد.


6- سازمان ها / نقش آفرینان درگیر ( همکاری، مشارکت و نقش دست اندرکاران)
نام و مشخصات تشکلها، سازمانهای مردم نهاد، تعاونیها، انجمن ها و سایر بخشهای غیر دولتی مشارکت کننده در این تجربه موفق را بیان کنید
2 مورد :

1.       آژانس بین المللی جایکا از کشور ژاپن

سازمان های مردم نهاد (سمن­های) محلی شهرستان ماسال

در صورتیکه این تجربه موفق با مشارکت دستگاه های اجرایی دولتی / دیگر انجام شده نام دستگاه های مذکور را ذکر نمایید
2 مورد :

1.       استانداری گیلان

2.       سازمان جهاد کشاورزی گیلان

3.       اداره کل محیط زیست گیلان

4.       اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی گیلان

شرکت سهامی آب منطقه ای گیلان

نقش دست اندرکارانی را که نام بردید ( دولتی و غیر دولتی) در برنامه ریزی، و اجرا و پایش و ارزیابی بهترین تجربیات/ دانش بومی ذکر کنید

1.       آژانس بین المللی جایکا : مشارکت فنی و تامین اعتبارات اولی.

2.       سمن­های محلی : بعنوان نیروهای بومی اجرایی کار.

3.       استانداری گیلان : بعنوان هماهنگ کننده بین دستگاههای مختلف.

4.       سازمان جهاد کشاورزی : بعنوان عضو ناظر در پروژه.

5.       اداره کل محیط زیست : دبیرکمیته، مشارکت فنی و تامین اعتبارات ثانویه درکمیته احیای تالاب انزلی

6.       اداره کل زمین شناسی و اکتشافات معدنی : مشارکت فنی.

شرکت های آب منطقه ای : مشارکت  فنی و کارشناسی.


7- اثر بخشی
در مورد اثرات کاربرد بهترین تجربیات/ دانش بومی در منطقه اجرای آن توضیح دهید (دو اثر اولویت دار در زمینه های عنوان شده ذکر شود

اثرات اقتصادی – اجتماعی ( از جمله فرهنگی)

2 مورد :

اثرات اقتصادی - اجتماعی ( از جمله فرهنگی ):

1.       ارتقاء سطح درآمد ذی­نفعان بومی منطقه

مشارکت در بهره برداری از منابع طبیعی با حداقل خسارت.

بهبود وضعیت منابع طبیعی و آبخیزداری

2 مورد :

بهبود وضعیت منابع طبیعی و آبخیزداری :

1 - جلوگیری از فرسایش سطحی و قهقرایی عرصه­های منابع طبیعی مستعد فرسایش.

2 - جلوگیری از سیلاب های مخرب و محافظت از ابنیه­های جاده­های منطقه.

در مورد دو اثر خارج از محدوده اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی توضیح دهید ( اثرات آن در مناطق اطراف مشاهده می شود)
2 مورد :

1.       کاهش رسوبات ورودی به تالاب انزلی

افزایش نفوذ آب های سطحی و جلوگیری از ازدیاد هرزآب های سطحی.

تاثیر بر تخریب سرزمین، تنوع زیستی و تغییر اقلیم

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر کاهش تخریب سرزمین دارد؟ تخریب سرزمین به عوامل انسانی و یا طبیعی اطلاع می شود که در دراز مدت موجب کاهش قابلیت تولید خاک می گردند

بله/خیر خیر

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر حفظ تنوع زیستی دارد؟

بله/خیر خیر

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر تعدیل و یا سازگاری با اثرات تغییر اقلیم دارد؟ منظور از تغییر اقلیم در این سند کلیه اقداماتی است که موجب کاهش انتشار کربن اتمسفری و یا افزایش ترسیب یا ذخیر کربن در پوشش گیاهی و خاک می گردد. توسعه پوشش گیاهی از اقدامات شاخص ترسیب کربن در بخش منابع طبیعی می باشد.

بله/خیر خیر

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر ارتقاء تاب آوری عوامل انسانی و طبیعی مرتبط دارد؟ منظور از تاب آوری قابلیت حفظ کارکرد سیستم در مواجه با یک شوک و یا ننش ناشی از عوامل اقلیمی و یا انسانی می باشد.

بله/خیر خیر
آیا توجیه اقتصادی و تحلیل هزینه – فایده برای اثرات بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده انجام شده است؟ در صورتی که جواب مثبت است توضیح دهید

خیر:

البته در سالجاری در حال انجام می باشد که نتایج اولیه آن کنترل فرسایش سطحی و جلوگیری از سیلاب­های مخرب در منطقه اجرای طرح بوده است.

آیا اثر بخشی این تجربه موفق و یا دانش بومی را پایدار می دانید درصورتی که جواب بلی است دلایل خود را بیان کنید

بله:

 باتوجه به موفقت پروژه در برآورد اهداف تعیین شده و نمایان شدن اثرات آن در منطقه و تعمیم آن به سایر پروژه ها از دلایل پایدار بودن پروژه می باشد.


8- قابلیت تکرار و تعمیم
آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده به سایر مناطق بسط داده / معرفی شده است؟ اگر بلی به کجا

بله :

 به منطقه حوزه آبخیز دولیچال ماسوله که در مجاورت پروژه انجام گرفته می باشد.

آیا دستگاه های دولتی اقدامات حمایتی/ تشویقی . ترویجی جهت تعمیم بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را انجام داده اند اگر جواب بلی است نوع اقدامات را تشریح نمائید

بله :

 به دلیل موفقیت پروژه مذکور، از طریق اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان تأمین اعتبار برای تعمیم تجربیات/ دانش بومی به سایر پروژه ها انجام گرفته است.

به اعتقاد شما بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده امکان تعمیم با درصدی از سازگاری به منطقه دیگر دارد؟ اگر بلی در چه سطحی؟

محلی

محلی خیر

کدام شهر و شهرها

استانی خیر

سایر استانها(کدام استان و استانها)

ملی خیر

خاور میانه (کدام کشور یا کشورها)

منطقه ای خیر

سایر کشورهای نقاط جهان(کدام کشور یا کش.رها)

بین المللی خیر

9- درس آموخته ها
مربوط به منابع انسانی

با توجه به شرایط منطقه اگر ساماندهی یا تعدیل دام در مرتع مورد اجرای پروژه قبل از اجرا انجام می گرفت، می توانست در موفقیت هر چه بهتر پروژه کمک شایانی کند.

مربوط به جنبه های مالی

اگر از توان اجرایی جوامع محلی بیشتر استفاده می شد. در صرفه جویی مالی پروژه بسیار تأثیر گذار بود. 

مربوط به جنبه های فنی

اگر از مصالح بومی از قبیل چوب که سازگاری بیشتری با اکوسیستم منطقه داشت استفاده می گردید. پروژه سازگاری بیشتری و مناسب تری با طبیعت و اکوسیستم پیدا می کرد.