اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کل کشور جهت ارتقای کمی و کیفی جنگل های هیرکانی اقدام به اجرای طرح صیانت و توسعه جنگل در قالب جنگل کاری عرصه های مخروبه در حد فوقانی جنگل های هیرکانی شمال کشور نموده است.

عرصه های مورد اجرای طرح غالباً فاقد پوشش درختی بوده و به دلیل موقعیت مکانی آن که در حد فوقانی جنگل واقع گردیده اند در معرض فرسایش خاکی ناشی از باد و باران بوده که با اجرای طرح پوشش جنگلی به مرور در عرصه های مورد عمل مستقر گردیده و مانع از فرسایش بادی و آبی خاک شده اند ضمن اینکه پوشش گیاهی ایجاد شده با افزایش نفوذ پذیری خاک و کاهش سرعت رواناب های سطحی از وقوع سیلاب­های مخرب در منطقه نیز جلوگیری بعمل آمده است.

اجرای طرح با استقرار پوشش جنگلی با گونه های پیشگام و متعاقب آن بر اثر فراهم شدن بستر مناسب جهت استقرار زادآوری گونه های بومی منجر به احیای اکوسیستم جنگل در منطقه گردیده است.

جهت افزایش سطوح جنگلی در استان طرح توسعه صیانت در سایر مناطق و عرصه های جنگلی مخروبه به مرحله اجرا درآمده است.

با انجام  این پروژه در بخش جنگل ضمن افزایش سطح جنگل، تثبیت خاک و جلوگیری از فرسایش بادی و آبی نیز محقق گردیده است و موجبات بهره برداری و انتفاع از تمامی کارکردهای اکوسیستمی را فراهم نموده است.

پروژه سازگاری کامل با شرایط نامطلوب اقلیمی منطقه را دارد. بطوریکه جهت مقابله با پارامترهایی از قبیل طغیان آفات و امراض ، خشکسالی و ... در اجرای پروژه پیش­بینی گردیده است.

با برگزاری جلسات مشترک و کلاس­های آموزشی در عرصه با حضور کلیه جوامع محلی منطقه نسبت به ظرفیت سازی و ارتقاع آگاهی در راستای توانمند سازی جوامع ذینفع اقدام گردید.

پروژه با مشارکت ساکنان و ذینفعان منطقه (جوامع محلی) انجام گرفت.

اجرای طرح با مشارکت جوامع محلی انجام گرفت و به لحاظ مادی بخشی از اعتبارات تخصیص یافته به طرح در اختیار جوامع محلی قرار گرفت که موجب بهبود وضعیت اقتصادی جوامع محلی گردید مضاف بر اینکه بهبود شرایط عرصه های جنگلی بهبود کیفیت معیشتی جوامع محلی را در پی خواهد داشت. 

جوامع محلی به عنوان تشکل­های ذینفع در پروژه مورد آموزش و ارتقای آگاهی با تشکیل کلاس­های آموزشی قبل و حین انجام پروژه قرار گرفتند و همچنین سازمان­های مردم نهاد منطقه نیز در خصوص این پروژه همکاری نمودند و باعث افزایش سطح عمومی آگاهی جوامع محلی و سایر جوامع درگیر با پروژه گردیدند.

افزایش سطح جنگل موجب جلوگیری از فرسایش خاک و لغزش زمین و بهبود کیفیت آب و همچنین افزایش تنوع زیستی خواهد گردید.

با اجرای طرح توسعه صیانت و احیای عرصه های جنگلی موجب حفظ کارکردهای اکوسیستم­ های درگیر با پروژه و افزایش توان تولیدی و بهره ­وری آنها می گردد.

پروژه مذکور باعث افزایش دانش و آگاهی جوامع محلی محدوده گردیده است و از طرفی به لحاظ اقتصادی نیز برای جوامع محلی در آینده سودآور خواهد بود.

حفظ کارکرد های اکوسیستم­ های پایدار  جنگلی در محدوده اجرایی پروژه، افزایش تنوع زیستی، جلوگیری از فرسایش بادی و آبی خاک، افزایش نفوذپذیری خاک و تغذیه سفره های آب زیر زمینی و ...

طرح توسعه صیانت منطقه ییلاقی دیگا و سلن شهرستان رضوانشهر

سال شروع: 1389

موقعیت مکانی پروژه حد فاصل X: 309854 و Y:4147322 , X: 317522  و Y: 4146542 و تراز ارتفاعی 1100 تا 1700 متر از سطح دریا در استان گیلان، شهرستان رضوانشهر و در منطقه ییلاقی دیگا و سلن صورت گرفته است.

در تعیین اقليم محدوده مورد مطالعه، از روشهای دومارتن و آمبرژه استفاده شده است، همان­طوری­که ملاحظه می­ گردد با توجه به پارامترهای برآوردی، بترتیب اقلیم محدوده از نوع « خیلی مرطوب نوع الف یا مرطوب سرد»  تعیین گرديده است.

لومی فرسایشی

خاک منطقه اجرایی شامل كوه‌ها و اراضي جنگلی مخروبه با پستي و بلندي شديد، با بيرون‌زدگي‌ سنگي در بخش هایی از آن که بر روي دامنه های نامنظم با فرسايش بادی و آبي زياد مي‌باشد.

کوهستانی شیب دار شامل كوه‌هاي مرتفع ، با شيب كلي بيش از 40 درصد ، شيب جانبي 30 تا 50 درصد و گاهي بيشتر از 60 درصد و پستي و بلندي زياد، ارتفاع از سطح دریا حداقل 1100متر و ارتفاع حداكثر 1700متر

پوشش گیاهی منطقه شامل عرصه های مخروبه جنگلی با گونه­ های گیاهی از قبیل فستوکا، شبدرسفید، بومادران، بروموس، نعناع وحشی، هزارخاره (کنگر وحشی)، گل قاصدک، سرخس، بارهنگ، سیزاب، چمن، گل حسرت، بابونه، جو وحشی و گوش بره و پوشش های تنک جنگلی با گونه­ های درختی جنگلی ممرز، راش و افرا  و ... می ­باشد. 

عرصه محل اجرا در طول سال از منابع آب کافی ناشی از بارش های جوی برخوردار می باشد به نحوی که در فصول کم بارش نیز دارای چشمه های آب می باشد.میزان متوسط بارندگی سالیانه منطقه 769 میلی متر می باشد.

سطح درآمد خانوارها بسیار ضعیف بوده و شغل اصلی و فرعی آنها بصورت دامداری سنتی می باشد و غالب عرصه ها بصورت منابع ملی بوده که مورد استفاده جوامع محلی قرار دارد.          

علمی - تجربی:

استفاده از تجربیات کارشناسان مجرب که منجر به بومی نمودن تجربیات و اجرای آن در عرصه­ های ملی مورد هدف پروژه گردیده است.

انسانی: افزایش پوشش جنگلی از فجایع انسانی ناشی از بروز سیل ­های مخرب دوره ­ای که در اثر بارندگی ­های سیل آسا در منطقه اجرای پروژه اتفاق می­ افتد، جلوگیری می نماید.

اقتصادی: افزایش پوشش های جنگلی در اثر اجرای طرح با ضمن جلوگیری از سیل ­های مخرب دوره ­ای، در حفاظت خاک و آب بسیار موثر بوده و از طرف دیگر از خسارات جبران ناپذیر سیل به زیرساخت­ها و جوامع انسانی جلوگیری می ­نماید.

اجتماعی: اجرای پروژه با افزایش ضریب ایمنی محل زندگی و افزایش سطح درآمد ذینفعان و اهالی بومی منطقه باعث بهبود و ارتقاء سطح معیشت آنها گردیده است.

مشکلات:

1. - عدم وجود جاده مناسب
2. - صعب العبور بودن محل اجرای پروژه
3. - عدم آگاهی ذی­نفعان پروژه از فرآیند اجرایی پروژه و اثرات آن
4. - عدم اعتبارات کافی جهت ساماندهی و خروج دامداران
5. 
   
6. چالش­ها:
   
7. - وجود سیلاب­های مخرب فصلی و فرسایش دامنه­ ها
8. - فقر پوشش جنگلی و تنوع زیستی
9. وجود فرسایش بادی و آبی خاک منطقه
10. -وجود مشکلات معیشتی ناشی از عدم درآمد کافی از دامداری
    

در اثر اجرای طرح

1. - سیلاب­های مخرب فصلی و فرسایش دامنه ­ای  کنترل گردید
2. -  پوشش جنگلی افزایش و متعاقب آن تنوع زیستی نیز افزایش پیدا کرد.
3. - فرسایش بادی و آبی خاک منطقه کنترل گردید.
4.  - در نهایت به بهبود معیشتی جوامع محلی ذینفع منجر  گردید.

1.   توسعه و احیا مناطق تخریب شده جنگلی در بالادست

2.   کنترل سیلاب ناشی از بارندگی های شدید در منطقه

3.   جلوگیری از فرسایش بادی و آبی خاک

4.   افزایش تنوع زیستی.

5.  بهبود وضعیت معیشتی جوامع محلی ذینفع از پروژه.

   در روش معمول جنگل کاری ، عملیات نهال کاری بدون توجه به مشکلات اجتماعی و نیازسنجی مشارکتی با مردم  انجام می گردد  

در طرح توسعه صیانت پس از انتخاب و مطالعه عرصه ابتدا مشکلات مترتب بر عرصه از قبیل مشکلات اجتماعی با خرید حقوق ارتفاقی دامداران ذینفع مرتفع گردید سپس با مشارکت جوامع محلی نسبت به آماده سازی عرصه ها و کاشت نهال گونه های جنگلی سازگار با اقلیم منطقه و محصورسازی آن اقدام گردید.

1.      انتخاب عرصه

2.       محصورسازی با پایه چوبی و سیم خاردار

3.       پیکه کوبی و گودبرداری

4.       کاشت نهال جنگلی بومی و سازگار با شرایط اقلیمی منطقه و احداث تشتک

5.    عملیات مراقبت از نهالکاری به مدت 10 سال   

1.      ساماندهی و خروج دامداران از عرصه

2.      محصورسازی با پایه چوبی و سیم خاردار

3.      پیکه کوبی و گودبرداری

4.      کاشت نهال غیر مثمر و احداث تشتک

5.   عملیات مراقبت از نهالکاری به مدت 10 سال

• نقاط اشتراک:

در هر دو روش نهال کاری بر اساس اصول فنی انجام می گیرد.

نقاط تفاوت:

در روش معمول جنگل کاری ، عملیات نهال کاری بدون توجه به مشکلات اجتماعی و مشارکت مردم انجام می گردد ولی در روش جدید علاوه بر رعایت اصول فنی ، ابتدا مشکلات اجتماعی مترتب بر عرصه اجرای طرح با خرید حقوق ارتفاقی دامداران و افراد ذینفع مرتفع می گردد و سپس با مشارکت افراد بومی و ذینفعان نسبت به عملیات اجرایی طرح اقدام می گردد.

بله : با اجرای پروژه کمک شایانی به تثبیت خاک در مناطق شیب دار و نیز جلوگیری از فرسایش بادی و آبی در مناطق محصور شده، می شود.

جوامع محلی و ذینفعان به عنوان نیروی کارگر در مراحل اجرایی کار مشارکت داشته اند.

طرح توسعه صیانت منطقه دیگاه و سلن شهرستان رضوانشهر توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اجرا گردیده است.

جوامع محلی و ذینفعان با مشارکت در اجرای طرح از قبیل حصارکشی، آماده سازی عرصه و کاشت نهال های جنگلی مشارکت فعال نموده و در ادامه در عملیات مراقبتی عرصه نیز مشارکت نمودند. و از همه مهمتر با مراقبت از دام های خود و جلوگیری از ورود دام به عرصه مانع سرچر شدن نهال ها در مراحل اولیه رشد گردیدند و این امر مهم در استقرار موفق نهال ها در عرصه بسیار حائز اهمیت بوده و از طرف دیگر اداره کل منابع طبیعی نیز با طراحی پروژه و تامین مالی آن کلیه مراحل اجرایی را مدیریت و به سرانجام رسانید.

1.      ارتقاء سطح درآمد ذی­نفعان بومی منطقه.

2.مشارکت در بهره برداری از منابع طبیعی با حداقل خسارت.

1.      کاهش فرسایش خاک

2. افزایش قدرت نفوذ پذیری خاک که منجر به افزایش سطح آب سفره های زیر زمینی می گردد.

با توجه به اینکه طرح با مشارکت جوامع محلی انجام پذیرفته است بنابراین بخشی از اعتبارات اجرایی آن مستقیماً به آنان داده شده و از طرف دیگر اجرای طرح باعث افزایش سطوح جنگلی و تنوع زیستی در منطقه گردیده است که این امر می تواند در ارتقای سطح معیشت جوامع محلی به لحاظ اقتصادی موثر باشد.

بله ـ باتوجه به موفقت پروژه در برآورد اهداف تعیین شده و نمایان شدن اثرات آن در منطقه و تعمیم آن به سایر پروژه ها از دلایل پایدار بودن پروژه می باشد.

بله،  در منطقه کوهستان ویزنه و ایورنا و .... در شهرستان تالش تجربیات موفقی در این خصوص به دست آمده است.

بله، به دلیل موفقیت پروژه مذکور، از طریق اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان تأمین اعتبار برای تعمیم تجربیات/ دانش بومی به سایر پروژه ها انجام گرفته است.

با توجه به شرایط منطقه اگر ساماندهی یا تعدیل دام در مرتع مورد اجرای پروژه قبل از اجرا انجام می گرفت، می توانست در موفقیت هر چه بهتر پروژه کمک شایانی کند.

اگر از پایه های فلزی به منظور حصارکشی استفاده می شد استحکام پایه ها بیشتر و نیازی به مرمت حصار نبود.