- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و شهرستان گنبد کاووس

- بهره برداران مرتعی منطقه

- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و شهرستان گنبد کاووس: مکان یابی پروژه بند خاکی توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و اجرای سرریز بتونی با اعتبارات دولتی 

- بهره برداران مرتعی منطقه: اجرای عملیات خاکبرداری با مشارکت و هزینه کرد دامداران مرتعی با نمایندگی حاجی محمد سیدنیازی 

- کمک به تأمین آب در شرایط خشکسالی

- جلوگیری از پیشروی گالی های ایجاد شده در روستاها و آسیب به روستاها و زیرساخت های روستایی و عرصه های کشاورزی و مرتعی

- جلوگیری از تخریب زیرساخت های روستایی در پایین دست

- حفاظت از اراضی مرتعی و کشاورزی در اثر جلوگیری از پیشروی گالی ها 

- احیاء پوشش مرتعی در اطراف بندهای خاکی با ایجاد میکروکلیمای مناسب

- ایجاد پتانسیل مناسب جهت عملیات بیولوزیک (احیایی و اصلاحی) در مرتع با وجود آب جمع آوری شده 

- توسعه دامپروری با بیلان اقتصادی مناسب تر و صرفه جویی در هزینه ها در اطراف بندهای خاکی

- امکان آبزی پروری و توسعه پرورش آبزیان

- توسعه گردشگری و اکوتوریسم بر اساس ایجاد چشم انداز مناسب در اطراف بندهای خاکی ایجاد شده

- توسعه فعالیت های کشاورزی آبی و تقویت کشت دیم بر اساس میزان آب جمع آوری شده در بندهای خاکی 

- امکان استفاده و بهره برداری از هرزآب ها هنگام بارش های رگباری که امکان آسیب به زیر ساخت ها و عرصه های کشاورزی و مرتعی وجود دارد.

- بهره برداری از آب جمع آوری شده در جهت تأمین آب شرب دام بهره برداران منطقه

- بهره برداری بخشی از آب جمع آوری شده در راستای آبیاری محصولات کشاورزی منطقه مورد مطالعه

- میزان آب جمع آوری شده زمینه سازگاری بهره برداران مرتعی و همچنین کشاورزان را در شرایط خشکسالی فراهم نموده است. 

-  استفاده از آب جمع آوری شده بندها در آبیاری محصولات، میزان هجوم آفات و بیماری های گیاهی را در اراضی کشاورزی و مرتعی کاهش داده است.

- تأمین شرب آب دام میزان آسیب پذیری بهره برداران را از خشکسالی و کمبود آب کاهش داده است. 

- برگزاری جلسات پیش آگاهی و اطلاع رسانی توسط آقای حاجی محمدسیدنیازی با دامداران و کشاورزان در جهت مشارکت حداکثری در اجرای پروژه و اهمیت و مزایای آن

- برگزاری دوره های آموزشی در جهت بهره برداری اصولی از آب جمع آوری شده بندهای خاکی 

- راهم نمودن ظرفیت جدید در جهت تولید محصولات پُردرآمد و هدفمند  

- مشارکت بهره برداران و ذینفعان در برگزاری جلسات و تصمیم گیری های منطقه 

- مشارکت فعال دامداران و کشاورزان در احداث بندهای خاکی حوزه ماسان به منظور کنترل گالی های ایجاد شده در این حوزه 

- مشارکت در حفاظت از چشم انداز و بهره برداری اصولی از آب جمع آوری شده 

- کمک به کاهش هزینه های تأمین آب دامداران و کشاورزان

- جلویگری از تخریب عرصه ها و گسترش گالی و تأمین هزینه های ترمیم

- جلوگیری از آسیب به محصولات کشاورزی و مراتع و بالابردن هزینه های تولید

- بهبود انسجام و همبستگی اجتماعی با توجه به عملیات مشارکتی صورت گرفته و برآورده شدن نیاز آبی دامداران و کشاورزان

- افزایش ارتباطات و گسترش شبکه اجتماعی ذینفعان در منطقه در اثر مشارکت مالی و اجتماعی صورت گرفته 

- ایجاد میکروکلیمای مناسب در اطرف بندهای خاکی

- استقرار پوشش گیاهی و حیات وحش در اطراف خود

- بهبود وضعیت ترکیب و تنوع پوشش گیاهی منطقه در اثر حفاظت از مراتع

- افزایش تولید علوفه مرتعی

- افزایش تولید بوته های مرتعی غرس شده با امکان آبیاری و استفاده از آب های بنده خاکی

- افزایش تولید و میزان بهره ­وری محصولات کشاورزی

- افزایش تعامل و همکاری جوامع محلی، کشاورزان و دامداران محدوده بندهای خاکی ایجاد شده

- ایجاد انگیزه در پیگیری اهداف چندمنظوره در طرح های مرتعداری از جمله آبزی پروری و گردشگری

- جلوگیری از پیشرفت گالی های ایجاد شده در عرصه های طبیعی و اثرات مخرب آن

- اسقرار پوشش گیاهی و میکروکلیمای مناسب در اطراف بندهای خاکی

پروژه مشارکتی بند خاکی حاجی محمد سیدنیازی شهرستان گنبدکاووس استان گلستان- 1399

حوزه مد نظر دارای دو تیپ تپه ماهور و دشت است که در بخش سطحی از رسوبات ناپیوسته آبرفتی و واحدهای لسی کواترنری تشکیل شده است و تنها واحدهای سنگی که در محدوده مذکور رخنمون دارند عبارتند از آهک هایی که در برخی محل ها از رسوبات مختلف آبرفتی منفصل و ناپیوسته به وجود آمده اند. به طور کلی نوع خاک در حوزۀ ماسان از نوع لُسی با نفوذپذیری متوسط رو به کم می باشد. 

حوزۀ ماسان به طور متوسط دارای 345 میلی متر بارندگی بوده که آب های سطحی در نیمه شمالی به سمت دره های  نیمه شمالی این منطقه جریان پیدا می کند. بزرگ يا كوچك بودن سطح منطقه مورد نظر و تأثير آن بر روي جريانات سطحي، هرز آب ها، تداوم جريان هاي ثابت و پايدار، مقادير كمي و واكنش سريع و شديدتر حوزه‌هاي كوچك در مقابل ريزش‌هاي جوي و غیره در وضعیت منابع آب این مناطق تأثیرگذار است. اکثریت دامداران محدوده طرح، دارای آب انبار جهت تأمین آب مورد نیاز خود می باشند. یکی دیگر از روش های تأمین آب مورد نیاز دام احداث بند سار در مسیر آبراهه های نزدیک به تأسیسات دامداران است.

مالکیت مکان مورد نظر در اختیار اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان می ­باشد. به طوری که اجرای حدود 70 درصد اقدامات به صورت مشارکتی و با نمایندگی برادران سیدنیازی در سه بند خاکی صورت گرفته است.     

با توجه به خشکسالی های پی در پی در منطقه و وجود مشکلاتی از جمله بحران کمبود آب، ساخت بندسارها و بندهای خاکی ضمن کمک به کنترل رسوبات در منطقه و جلوگیری از آسیب های احتمالی بارش های رگباری و ایجاد سیلاب به حل مشکل کمبود آب نیز کمک شایانی می نماید. به طوری که سطح تبخیر آب در این بندهای خاکی نسبت به سدها بسیار پایین بوده و آب قابل توجهی را نسبت به هزینه‌کرد در پشت آنها ذخیره می گردد. لازم به ذکر است در اکثر موارد  این بندهای باعث ایجاد میکرکلیمای مناسب در اطراف خود می شوند و باعث استقرار پوشش گیاهی از جمله درختان و درختچه های و همچنین حیات وحش را به دنبال دارد. با تمامی این مزایا به توجه به وسعت عرصه های منابع طبیعی و کمبود اعتبارات در این زمینه مشارکت های مردمی توانسته است کمک شایانی هم در صرفه جویی اعتبارات دولتی و هم حفاظت از عرصه های مرتعی داشته باشد. 

- تأمین بخشی از آب شرب دام بهره برداران مرتعی

- تأمین آب جهت آبیاری محصولات کشاورزی ذینفع در احداث بند خاکی

- کمک احیاء و اصلاح مراتع از طریق عملیات بیولوژیکی از جمله بوته کاری به ویژه در امر آبیاری

- ایجاد زمینه مناسب طبیعت گردی و اکوتوریستی در راستای توانمندسازی جوامع محلی

- جلوگیری از فرسایش خاک و گسترش گالی های ایجاد شده در منطقه 

- استفاده هدفمند از بارندگی های فصلی و مدیریت هرزآب ها و بحران سیل

- کنترل فرسایش خاک و جلوگیری از گسترش گالی ها 

- استفاده از پتانسیل مشارکتی ذینفعان محلی در اجرای پروژه های آبخیزداری 

- ظرفیت سازی و توانمندسازی جوامع محلی به ویژه دامداران و کشاورزان در منطقه 

به طور کلی اجرای عملیات مکانیکی و بیولوژیکی آبخیزداری به ویژه احداث سد در اشکال مختلف بدون حضور و مشارکت جوامع محلی و با تکیه بر قراردادهای ریالی پیمانکاری صورت می گیرد که دولت هزینه های زیادی را در این زمینه متحمل می شود. البته در سال های اخیر از مشارکت مردم در مدیریت عرصه های منابع طبیعی به عنوان پتانسیلی بالقوه به صورت جزیره ای و بدون برنامه بهره گرفته می شود اما جایگاه و منفت آنها تعریف نشده است.

نشست با سازمان های مردم نهاد، برگزاری دوره های آموزشی برای جوامع محلی و دامداران منطقه همراه با فعالیت های تسهیلگری، شناسایی و نشست با خیرین منابع طبیعی و نیاز به حضور آنها در بهبود شرایط را می توان به عنوان روش اعمال شده در این بخش دانست. به بیان دیگر مشارکت اجتماعی توأم با مشارکت مالی ذینفعان و خیرین در اجرای این طرح می تواند جزء تکنیک های تلفیقی بومی- تخصصی باشد که به صورت مکمل بکار گرفته شده اند. 

- با توجه به بارش فصلی و بارندگی های رگباری در منطقه، وجود بندهای خاکی ایجاد شده ضمن جمع آوری آب باران و انتقال آب از طریق سرریزها به یکدیگر، هرزآب های ایجاد شده نیز به کنترلی به سمت بندهای هدایت می شوند که این امر باعث کاهش بحران سیل به زیرساخت های پایین دست شده است. 

- احداث بندهای خاکی در منطقه با توجه به کاهش سرعت حرکت هرزآب ها، باعث کنترل فرسایش خاک و همچنین گسترش گالی ها که بیشتر بر اثر سیلاب های رها شده و خشن به وجود می آید، شده است.  

- با توجه به وجود ذینفعان بومی منطقه به ویژه بهره برداران مرتعی و کشاورزان، از پتانسیل مشارکتی مالی و اجتماعی آنها در احداث پروژۀ مذکور بهره گرفته شده است.  

- احداث بندهای خاکی در این منطقه ضمن مزایای کنترلی فرسایش، باعث ایجاد چشم انداز طبیعی در منطقه شده است که می تواند پتانسیل طبیعت گردی و اکوتوریستی باشد. ضمن این که وجود آب جمع آوری شده در بندها باعث کاهش هزینه های دامداری و کشاورزی شده است که همین امر نقش مهمی در توانمندسازی معیشتی جوامع محلی داشته است. 

نقاط اشتراک: به طور کلی پروژه های آبخیزداری چه در بخش مکانیکی و چه به صورت بیولوژیکی با رویکرد مدیریت آب و خاک و کنترل فرسایش صورت می گیرد که می تواند نقطه اشتراک اجرایی آنها باشد.  

نقطه تفاوت: استفاده از پتانسیل نیروی انسانی ذینفع بومی در تصمیم گیری و اجرای احداث بندهای خاکی منطقه، مدیریت مردمی این پروژه و دنبال‌سازی اهداف چندمنظوره با حضور خیرین منابع طبیعی همراه با فعالیت های تسهیلگری، سهیم شدن در هزینه کرد احداث پروژه و مشارکت در ساخت آن از طریق مشارکت ذینفعان، از مهم ترین تفاوت های تجربۀ معرفی شده با سایر موارد مشابه است.  

بلی. با توجه به اطلاع رسانی و ارتقاء آگاهی و برگزاری کارگاه های آموزشی ویژه مجریان و بهره برداران الگوسازی پروژۀ مشارکتی مذکور در سطح استان صورت گرفته است. به عنوان مثال می تواند به احداث مشارکتی پروژه های آبخیزداری در شهرستان آزادشهر و احیای بیولوژیک اراضی شیبدار در شهرستان گالیکش اشاره کرد.   

- بهره برداران مرتعی

- ذینفعان محلی به ویژه کشاورزان

- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان

- اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گنبدکاووس

تشکل های غیردولتی: مشارکت اجتماعی و اقتصادی بهره برداران و کشاورزان و هزینه های خاکبرداری به مبلغ 40 میلیارد ریال 

دستگاه های دولتی: ساخت سرریز بندهای خاکی  توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و نظارت بر اجرای آن از طریق اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان گنبدکاووس 

 1-      توسعه روستایی از طریق کاهش آسیب پذیری به زیرساخت های روستاهای پایین دست 

2-      معیشت پایدار جوامع محلی از طریق میزان آب جمع آوری شده و بهره گیری از آنها در تأمین آب دامداری و کشاورزی

3-      اجرای اهداف چند منظوره بهره برداری از مراتع

1-       افزایش فرهنگ حفظ منابع طبیعی در بین جوامع محلی

2-      جلوگیری از تخریب عرصه های طبیعی و احیاء مراتع

3-      جلوگیری از پیشروی گالی

4-      مدیریت بحران آب

5-    حفظ خاک و جلوگیری از تخریب و فرسایش با استقرار پوشش گیاهی

1-      کمک به مدیریت بحران آب در کشور

2-      جلوگیری از آسیب روان آب های حاصل از بارش های رگباری در مکان خارج از محدوده

3-      زیستگاه حیات وحش خارج محدوده

بررسی اسناد و مدارک نشان می دهد با وجود این که یک بند خاکی می تواند از حدود 500 تا یک میلیون مترمکعب آب را در خود ذخیره نماید لذا با توجه به هزینه های بالا و معایبی که ساخت سدسازی می تواند داشته باشد مشاهده می گردد که ساخت این بندها از لحاظ اقتصادی بسیار به صرفه و دارای فایده است که با مشارکت این خیر نمونه احداث گردیده است. 

بلی، فرهنگ سازی مشارکت و خیرین منابع طبیعی در تصمیم گیری و اجرای پروژه های بند خاکی در منطقه باعث گسترش شبکه اجتماعی در بین ذینفعان شده و همچنین مدیریت آب و سیلاب حاصل از بارندگی ها نیز میزان آسیب پذیری آنها را کاهش داده است، ضمن این که اجرای چنین پروژه های مشارکتی باعث صرفه جویی در اعتبارات دولتی خواهد شد. از طرفی برنامه ریزی اجرای این پروژه ها با اهداف چندمنظوره می تواند زمینه ساز توانمندسازی جوامع محلی در منطقه شود.  

بله. با توجه به کمبود بارش ها در استان به سایر مناطق مشابه معرفی شده است. به طوری که تمامی افراد جامعه وارد کار شوند و به همکاری و مشارکت هم با ساخت این بندها به حل مشکل آب باعث حفاظت و حمایت از عرصه های طبیعی گردد. 

بلی،

- بازدیدها و نشست های مکرر ریاست و کارشناسان اداره با شخص نامبرده و برنامه ریزی در این زمینه

- بازدید مدیر کل و مسئولین استانی و سازمانی از پروژه

- تقدیر از فرد مورد نظر به عنوان خیر منابع طبیعی از مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و انتخاب نمونه استانی در بخش خیر و حامی منابع طبیعی 

- تقدیر از فرد مذکور از طرف وزیر جهاد کشاورزی در سال 1401 به عنوان خیر و حامی منابع طبیعی 

- مشارکت فعال ذینفعان محلی به ویژه دامداران و کشاورزان از تصمیم گیری تا اجرا 

- تقویت ارتباطات و بهبود شبکه اجتماعی در بین ذینفعان در راستای اجرا عملیاتی پروژه 

- بهبود اعتماد فی مابین ذینفعان محلی و کارشناسان منابع طبیعی 

- بهبود حفاظت مشارکتی از مراتع منطقه مورد نظر 

- مشارکت مالی و اقتصادی در اجرای بندهای خاکی در منطقه

- صرفه جویی در اعتبارات دولتی با توجه به محدودیت اعتبارات در احداث پروژه های هدفمند آبخیزداری 

- کاهش هزینه های دامداری به ویژه در امر تأمین آب شرب دام و حمل آن به مرتع 

- کاهش هزینه های کشاورزی از طریق ایجاد پتانسیل آبیاری بارانی 

- ایجاد پتانسیل گردشگری و اکوتوریستی و همچنین آبزی پروری در جهت توانمندسازی بومیان محلی 

- کاهش هزینه های احیایی و اصلاحی مراتع به ویژه بوته کاری از طریق تأمین آب هدفمند جهت آبیاری

- بهره گیری از شکل حوزه آبخیز در جهت ساخت بند خاکی و نوع سرریز آن با استفاده از دانش بومی دامداران و کشاورزان

- دخیل نمودن دانش بومی در تصمیم گیری ها به عنوان مکمل نظرات فنی و تخصصی 

- برنامه ریزی اهداف چندمنظوره کنترلی، احیایی و توانمندسازی 

- نظارت فنی ذینفعان بومی منطقه بر اساس برنامه ریزی کارشناسان آبخیزداری