اداره کل منابع طبیعی استان گیلان و جوامع محلی

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان مدیریت و حفاظت عرصه ­های منابع طبیعی اعم از جنگل، مرتع و حوضه ­های آبخیزداری در سطح استان را عهده­ دار می ­باشد که با استفاده از تجربیات کارشناسان حوزه معاونت حفاظت و امور اراضی از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی کشور با هدف کاهش مصرف سرانه هیزم با همکاری جوامع محلی اقدام به اجرای عملیات نصب و راه اندازی آبگرمکن خورشیدی در راستای کاهش فشار به عرصه ­های منابع طبیعی نمود.

-----

اجرای پروژه یاد شده باعث کاهش مصرف سوخت هیزم جوامع روستایی ذینفع گردیده است. این موضوع منجر به کاهش وابستگی جوامع محلی به عرصه ­های جنگلی و مرتعی مجاور روستاهای هدف گردیده است که متعاقاً منجر به کاهش تخریب رویشگاه های جنگلی و مرتعی و در نهایت حفاظت آنها شده است.

با اجرای پروژ و جایگزین کردن انرژی خورشیدی با سوخت هیزمی تهیه شده از عرصه های جنگلی و مرتعی به حفاظت و احیاء رويشگاه ‌هاي جنگلي و مرتعي کمک شایانی گردیده است چرا که کاهش مصرف سوخت هیزمی جوامع روستایی به منزله کاهش فشار به عرصه های جنگلی و مرتعی جهت تهیه سوخت بوده و این امر تاب آوری اک.سیستم های جنگلی و مرتعی را افزایش داده و امکان بازسازی و احیاء آنها را  فراهم می نماید.

با توجه به موفق آمیز بودن و استقبال جوامع روستایی ذینفع،  این پروژه برای توسعه و انجام در سایر مناطق مستعد استان جهت اجرا برنامه ریزی شده است تا با تامین اعتبارات لازم به مرحله اجرایی برسد.

در این پروژه با بهره برداری از پنل های خورشیدی امکان استفاده از انرژی­های نو، تجدیدپذیر و پاک فراهم گردید و جایگزین سوخت­های فسیلی از قبیل هیزم، جهت تهیه آب گرم مصرفی خانوارهای روستاهای هدف گردید.

این پروژه به دلیل استفاده از انرژی خورشیدی و داشتن روزهای آفتاب کافی در سطح استان، دارای سازگاری کامل با شرایط اقلیمی استان خصوصاً در شرایط نامطلوب اقلیمی می باشد.

.

با برگزاری جلسات مشترک و کلاس­های آموزشی در عرصه با حضور کلیه جوامع محلی ذینفع منطقه، نسبت به ظرفیت سازی و ارتقاع آگاهی  جوامع محلی ذینفع اقدام گردید تا بتوان با اجرای پروژه در راستای توانمند سازی و کاهش وابستگی آنها به عرصه های منابع طبیعی قدم های موثری برداشت.

پروژه با مشارکت فعال ساکنان و ذینفعان منطقه (جوامع محلی) انجام گرفت.

کاهش هزینه استفاده از سوخت­های فسیلی خصوصاً هیزم باعث بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی جوامع محلی در راستای توسعه پایدار منابع طبیعی گردیده است. بطوریکه با حداقل هزینه، آب گرم مصرفی خانوارها بصورت شبانه روزی تهیه گردیده است.

جوامع محلی به عنوان تشکل ­های ذینفع در پروژه مورد آموزش و ارتقای آگاهی با تشکیل کلاس­های آموزشی قبل و حین انجام پروژه قرار گرفتند و ضرورت انجام پروژه و اهداف آن برای ذینفعان تبیین گردید و در نهایت پروژه مورد قبول آنها واقع گردید.

جلوگیری از استفاده از سوخت­های فسیلی و تغییر الگوی مصرف سوخت در یک بازه زمانی طولانی منجر به بهبود وضعیت اکوسیستم­ های منابع طبیعی (جنگلی و مرتعی) منطقه مورد اجرای عملیات می ­گردد.

با حفظ کارکردهای اکوسیستم ­های محل اجرای عملیات، توان تولیدی و بهره ­وری آنها افزایش خواهد یافت و همچنین در یک بازه زمانی طولانی با افزایش تنوع فون و فلور منطقه، کارکردهای اکوسیستمی عرصه های منابع طبیعی جنگلی و مرتعی افزایش می یابد و می تواند در جذب بیشتر نزولات جوی و تغذیه سفره های آبی زیر زمینی ، جذب آلودگی، ترسیب کربن، تولید اکسیژن و ... ایفای نقش نماید.

پروژه مذکور باعث افزایش دانش و آگاهی جوامع محلی محدوده گردیده است و از طرفی به لحاظ اقتصادی نیز برای جوامع محلی در آینده سودآور خواهد بود.

کاهش وابستگی جوامع محلی به عرصه های منابع طبیعی که متعاقب آن حفظ اکوسیستم ­های پایدار مرتعی و جنگلی در محدوده اجرایی پروژه محقق گردیده و از طرفی موجبات افزایش تنوع زیستی آنها را نیز فراهم می نماید.

تغییر الگوی مصرف سوخت و جایگزینی سوخت مناسب ( نصب و راه اندازی آبگرمکن خورشیدی) روستاهای دگاسر ـ گردلات ـ  لایه ـ زکابرـ گورد ـ زردکش ـ دشت رز ـ  سنگرود

سال شروع :  1397

موقعیت مکانی پروژه در مختصات UTM شهرستان رودبار استان گیلان :

در تعیین اقليم محدوده مورد مطالعه، از روشهای دومارتن و آمبرژه استفاده شده است، همان­طوری­که ملاحظه می­ گردد با توجه به پارامترهای برآوردی، بترتیب اقلیم محدوده از نوع « نیمه خشک سرد»  تعیین گرديده است.

متوسط بارندگی سالیانه منطقه 250 میلیمتر می باشد و متوسط حداقل دما 5- درجه سانتیگراد و متوسط حداکثر دمای منطقه  40 درجه سانتیگراد می باشد.

رانکر( کم تحول یافته و واریزه کوهی فرسایشی)

خاک منطقه اجرایی شامل كوه‌ها و اراضي كاملاً تخريبي با پستي و بلندي بسيار شديد، متشكل از سنگ آهک، سنگريزه زياد خاك، بيرون‌زدگي‌ سنگي بيشتر از 90 درصد در تمامي قسمت‌ها، بر روي دامنه نامنظم با شبكه آبراهه‌اي موازي و با فرسايش آبي بسيار زياد مي‌باشد.

کوهستانی شیب دار شامل كوه‌هاي مرتفع تا بسيار مرتفع با قلل تيز و كشيده سنگي، با شيب كلي بيش از 40 درصد و گاهي 25 تا 40 درصد، شيب جانبي30 تا 60 درصد و گاهي بيشتر از 60 درصد و پستي و بلندي زياد، ارتفاع حداقل 1600 متر و ارتفاع حداكثر 2600 متر، با جهت دامنه شرقی - غربی با برون­زدگی سنگی در قسمت­های دامنه­ های شیب­دار.

پوشش گیاهی منطقه شامل 80 درصد پوشش مرتعی و 20 درصد پوشش تنک جنگلی با گونه­ های مرتعی از قبیل فستوکا، شبدرسفید، بومادران، بروموس، نعناع وحشی، هزارخاره(کنگر وحشی)، گل قاصدک، سرخس، بارهنگ، سیزاب، چمن، گل حسرت، بابونه، جو وحشی و گوش بره و گونه­ های درختی جنگلی ممرز، راش و افرا می ­باشد.

به لحاظ وضعیت منابع آبی در کلیه مناطق مورد عمل چشمه های آب دائمی وجود دارد که مورد استفاده روستائیان و جوامع محلی ذینفع جهت استفاده شرب و شستشو و مصارف باغی و دامی قرار  می گیرند.

• سطح درآمد خانوارهای ساکن بسیار ضعیف می باشد. منبع در آمد اصلی آنها غالباً دامداری و درآمد فرعی آنها باغداری می باشد و بصورت رسمی و عرفی حق بهره برداری از کلیه عرصه های منابع طبیعی اطراف خود را تحت عنوان چرای دام و استفاده از گیاهان دارویی را دارند.
  
  

علمی - تجربی:

استفاده از تجربیات کارشناسان مجرب که منجر به بومی نمودن تجربیات و اجرای آن در عرصه­ های ملی مورد هدف پروژه گردیده است.

انسانی: با عث افزایش آگاهی جوامع محلی ذینفع گردیده و آنها را متقاعد نمود اینکه راه های جایگزین بهتری برای امور معیشتی وجود داشته که با بهره گیری از آنها از معیشت بهتری برخوردار خواهند گردید.

اقتصادی: با جلوگیری از مصرف سوخت فسیلی (سوخت هیزمی) از تبعات زیست محیطی آن کاسته شده و هم اینکه به لحاظ اقتصادی برای روستاییان مقرون به صرفه بوده است.

اجتماعی: اجرای پروژه با افزایش سطح درآمد ذینفعان و اهالی بومی منطقه باعث بهبود و اراتقاء سطح معیشت آنها گردیده است بطوریکه شادابی و نشاط به زندگی آنها هدیه داده است.

مشکلات:

- سختی تهیه هیزم و سوخت های فسیلی دیگر جهت گرم کردن آب برای استفاده های بهداشتی برای خانوارها به دلیل عدم وجود راههای ارتباطی مناسب بسیار مشکل بوده و همیشه با مخاطراتی همراه بوده است. 

- هزینه بر بودن تهیه هیزم که بخشی از درآمدهای خانوارها به آن اختصاص یافته بود.

چالش­ها:

• - عدم وجود آب گرم مصرفی خانوارها در طول شبانه روز
• - وجود مشکلات معیشتی ناشی از عدم درآمد کافی دامداران  به منظور تهیه سوخت.
• - قطع درختان، درختچه ها و بوته های جنگلی و مرتعی برای تهیه سوخت هیزم جهت گرم کردن آب مصرفی خانوارها که منتهی به تخریب عرصه های ملی جنگلی و مرتعی می گردد.
• - ایجاد آلودگی زیست محیطی به سبب سوختن هیزم و سوخت های فسیلی
• - کاهش تنوع زیستی عرصه های منابع طبیعی جنگلی و مرتعی به دلیل قطع عناصر آنها
  
  

اجرای پروژه، امکان:

• - در دسترس بودن آب گرم مصرفی خانوارها در کل طول مدت شبانه روز  را فراهم نمود.
• - کاهش هزینه خانوارها جهت برقراری سیستم گرمایشی منازل، بطوریکه به لحاظ اقتصادی نیز برای خانوارهای ساکن روستاهای هدف مقرون به صرفه می باشد.
• - کاهش چشمگیر قطع درخت، درختچه و بوته از عرصه های منایع طبیعی جنگلی و مرتعی جهت استفاده های سوختی
• - نصب و راه اندازی سیستم گرمایشی جدید (آبگرمکن خورشیدی) هیچ نیازی به مواد سختی نداشته و کاملا پاک بوده و به همین سبب هیچ گونه آلودگی زیست محیطی ندارد.
  - کاهش قطع درختان ، درختچه ها و بوته های جنگلی و مرتعی به مرور باعث افزایش پوشش های جنگلی و مرتعی منطقه گردیده است که متعاقب آن افزایش تنوع زیستی فون و فلور منطقه را در پی خواهد داشت.

1.       کاهش قطع درخت، درختچه و بوته از جنگل و مراتع اطراف که به منظور سوخت استفاده می گردید.

2.       نشان دادن یک نمونه مدل از فعالیت‌ها و اقدامات کنترل استفاده از هیزم در عرصه های منابع طبیعی.

3.       بهبود مقبولیت مقام اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در بین مردم و روستا.

4.       جلب نظر ذی­نفعان در پروژه­های حفاظت.

5.       ایجاد مسئولیت در قبال حفاظت از کارکردهای مختلف پروژه.

• 6.       بهبود وضعیت معیشتی جوامع محلی ذینفع از پروژه.
• 7.      کاهش آلودگی زیست محیطی ناشی از سوختن هیزم و مواد فسیلی
• 8 .     کمک به افزایش پوشش های جنگلی و مرتعی و متعاقب آن افزایش تنوع زیستی منطقه
  
  

جوامع محلی ذینفع با قطع درختان، درختچه ها و بوته های عرصه های منابع طبیعی جنگلی و مرتعی اقدام به تهیه هیزم سوخت جهت استفاده در سیستم گرمایش و استحمام می نمودند تا بتواند امورات بهداشتی خود را انجام دهند که با این روش خانوارها صرفاً در ساعات محدودی دارای آب گرم بودند.

از شیشه‌های دوجداره بعنوان پنل های خورشیدی جهت گرم نمودن آب استفاده گردید با استفاده از تجربیات کارشناسی و تجهیزات موجود، سیستم گرمایشی برای هر خانوار نصب و راه اندازی گردید و آب گرم مصرفی خانوارها در کل طول شبانه روز برقرار گردید.

جهت تحقق سیستم گرمایشی دائمی و مقرون به صرفه اقدام به احداث و راه اندازی آبگرمکن خورشیدی برای هریک از خانوارها به صورت جداگانه گردید.

نقاط اشتراک :

1 – نقطه اشتراک هر دو روش مذکور تهیه آب گرم مصرفی خانوارها می باشد

نقاط تفاوت:

 1 – در روش اول جهت تهیه آب گرم از سوخت های فسیلی از قبیل هیزم استفاده می گردد ولی در روش جدید جهت گرم کردن آب از انرژی خورشیدی استفاده می گردد.

2 - در روش اول آلودگی محیط زیست و تخریب جوامع جنگلی و مرتعی را در پی دارد و در روش دوم هیچ گونه درخت یا درختچه و یا بوته ای جهت گرم گردن آب قطع نمی گردد و آلودگی محیط زیست را نیز ندارد.

3 -  روش اول دارای هزینه زیاد ولی روش دوم با حداقل صرف هزینه می باشد.

بله :

بعد از اجرای این پروژه و موفقیت آن اقدام به انتقال تجربیات حاصله به سایر پروژه‌های اجرایی در دیگر مناطق دارای اولویت در شهرستان رودبار، گردید که در حال انجام‌ می‌باشد.

1.جوامع محلی : به‌عنوان نیروهای بومی اجرایی کار.

1.       شرکت سولار کار : مشارکت فنی ، تهیه و نصب

2.       جوامع محلی : به‌عنوان نیروهای بومی اجرایی کار.

3.       سازمان جنگلها، دفتر حفاظت : به‌عنوان هماهنگ کننده  و تأمین کننده اعتبار لازم.

4.       اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان : به‌عنوان عضو ناظر در پروژه.

1. ارتقاء سطح درآمد ذی­نفعان بومی منطقه

2.  مشارکت در بهره برداری از منابع طبیعی با حداقل خسارت.

با توجه به اینکه وابستگی افراد به عرصه های منابع طبیعی جهت قطع درخت، درختچه و بوته برای تهیه هیزم سوختی بسیار کاهش پیدا کرده است از اینرو سطح \وشش گیاهی منطقه به لحاظ کمی و کیفی افزایش پیا می کند و جنبه های دیگری از کارکردهای ای عرصه های از قبیل گردشگری و اکوتوریسم برای جوامع محلی قابل دسترس خواهد گردید و می تواند درآمد خانوارها را افزایش دهد. و این موضوع می تواند فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی را اشاعه نماید.

1 - جلوگیری از تخریب پوشش گیاهی در عرصه­ های منابع طبیعی که به مرور زمان باعث ارتقای کارکردهای اکوسیستمی جوامع گیاهی مورد هدف می گردد.

2 - افزایش تنوع زیستی عرصه های منایع طبیعی جنگلی و مرتعی مجاور روستاهای مورد اجرای پروژه

با افزایش تنوع زیستی و کاهش فرسایش خاک کمک شایانی به افزایش طول عمر سازه های کنترل فرسایش آبخیزداری که در آبراهه های پایین دست احداث گردیده اند از قبیل بندهای گابیونی و بتی و ... ، می گردد.

1.      کاهش قطع درخت، درختچه و بوته بعنوان سوخت هیزمی

• 2.      افزایش کیفیت پوشش درختی و درختچه‌ای عرصه های منابع طبیعی همجوار روستاهای هدف اجرای پروژه
• 3 -     افزایش کارکرد سازه های ناشی از عملیات آبخیزداری در آبراهه های پایین دست
  
  

بله

اجرای این پروژه باعث بهبود و ارتقای سطح معیشتی خانوارهای روستایی به لحاظ اقتصادی می گردد که این موضوع در طولانی مدت باعث توانمند شدن جوامع روستایی گردیده و کیفیت معیشتی آنها نیز ارتقاء می یابد.

بله:

باتوجه به موفقت پروژه در برآورد اهداف تعیین شده و نمایان شدن اثرات آن در منطقه از قبیل کاهش شدت تخریب عرصه های جنگلی و مرتعی، افزایش تنوع زیستی و از طرف دیگر فراهم شدن سیستم گرمایشی مداوم در طول شبانه روز برای خانوارهای روستایی با حداقل هزینه و بدون زحمت زیاد که مورد توجه و استقبال جوامع محلی قفرار گرفته است،  از دلایل پایدار بودن پروژه می باشد. 

 بله :

 به کلیه مناطق با قابلیت اجرای پروژه خصوصاً روستاهای واقع در مناطق صعب العبور شهرستان رودبا، با توجه به مورفولوژی منازل مسکونی، قابلیت گسترش دارد.

بله :

 به دلیل موفقیت پروژه مذکور، از طریق اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان تأمین اعتبار برای تعمیم تجربیات/ دانش بومی به سایر پروژه ها انجام گرفته است

اگر امکان مشارکت مردمی در روستاهای هدف بیشتر مهیا می گردید، امکان ارائه خدمات بیشتر فراهم می گردید.

با توجه به شرایط منطقه چنانچه اعتبار بیشتری تخصیص می یافت، ارائه خدمات به بهره برداران (خانوارهای) بیشتری امکان پذیر می گردید.

دستگاه های آبگرمکن خورشیدی در هنگام استفاده دارای وزن نسبناً سنگینی هستند که می بایست در مکان مناسب و مقاومی نصب گردند که با توجه به منازل روستایی ، پیدا کردن مکان مناسب مشکل بود و زمان زیادی از پروژه را به خود اختصاص داد. اگر قبل از اجرای پروژه ابتدا مکان های مناسب توسط خانوارها احداث گردند. پروژه راحتر و به لحاظ فنی با ایمنی بالا اجرا می گردد.