اطلاعات پرسشنامه

اجرای پروژه مشارکتی تبدیل دیمزار کم بازده روستای رباط در شهرستان شیروان- استان خراسان شمالی


تاریخ شروع:
1398/12/01
تاریخ پایان:

استان:
خراسان شمالي
شهرستان:
شيروان
شهر:
شیروان

مختصات جغرافیایی UTM
شمال :
4196965 , 562992
جنوب:
4191242 , 560104
شرق:
4194985 , 565938
غرب:
4169041 , 558795

توضیحات :
اجرای پروژه مشارکتی تبدیل دیمزار کم بازده روستای رباط در شهرستان شیروان- استان خراسان شمالی مرتع مورد مطالعه واقع در شهرستان شیروان، بخش قوشخانه و دهستان قوشخانه بالا و به مساحت 992 هكتار و در فاصله 71 كيلومتري شیروان قرار دارد. با توجه به آخرين مميزي در مورخه 09/03/98 مرتع منطقه طرح دارای 88 بهره بردار مي‌باشد. براساس پرونده ممیزی تعداد واحد دامی موجود 5299 و تعداد واحد دامی مجاز 1280واحد دامی می باشد. براساس آمار شبکه بهداشت جمعیت روستای رباط در سال 99، 1059 نفر در قالب 270 خانوار می باشد و بعد خانوار 9/3 نفر است. روستای رباط دارای راه دسترسی آسفالت، برق، گاز، تلفن، آب لوله کشی، پت بانک،مرکز مخابرات، شورای اسلامی ، دهیاری، نانوایی، جوشکاری ، پایگاه بسیج، خانه بهداشت و . . . می باشد و در زیر تصاویر برخی از این امکانات ارائه می شود. براساس آمار نفوس و مسکن سال 95 نرخ باسوادی در روستا 2/66 می باشد که نسبت به نرخ باسوادی روستاییان استان نرخ پایینی است. با توجه به زمان و طول دوره چرا و مشخصات شناسنامه مرتع، این مرتع از نوع مراتع بهار و تابستانی(ییلاقی) مي‌باشد. طول دوره چرا از 1/3 تا 1/6 می باشد. حداكثر ارتفاع منطقه 1684 متر، حداقل ارتفاع 1249 متر و ارتفاع متوسط منطقه 1750 متر مي باشد. شيب متوسط منطقه طرح 1/18 درصد و جهت غالب دامنه ها رو به جنوب و جنوب شرقی مي باشد. کاربریهای منطقه شامل مرتع با وسعت 9/1360 هکتار، اراضی آبی و باغی 19/15 ، اراضی مسکونی 3/13 و اراضی کشاورزی دیم 377/34 هکتار مي باشد. بارندگي سالانه منطقه نيز با توجه به گراديان 300 ميليمتر محاسبه شده كه بيشترين بارندگي در اسفند با 54 و كمترين بارندگي در تير ماه با 9/10 ميليمتر است.متوسط دماي سالانه در اين سامان 1/11 درجه سانتيگراد مي باشد كه بيشترين دما مربوط به تير و كمترين دما مربوط به ماه بهمن است.تعداد روز يخبندان در سامان 135 روز مي باشد.اقليم منطقه با توجه به روش آمبرژه نیمه خشك سرد. منابع آب شرب دام در سامان شامل قنات و چشمه مي باشد. واحد اراضي منطقه شامل تيپهاي تپه ماهور و دشتهای رسوبی مي باشد عمق خاک در منطقه کم و سازندهای زمین شناسی حساس به فرسایش می باشند و سازند آیتامیر با لیتولوژی ماسه سنگ و شیل های سبز زیتونی گلاکونیتی دارای بیشترین گسترش را دارد . تعداد تيپهاي گياهي منطقه نيز 2 تيپ است و وضعيت تيپ ها فقیر تا متوسط و گرايش آن منفی تا ثابت است. اين تيپها با علوفه توليد 210575/4 كيلو گرم علوفه خشك فقط مي‌تواند در مدت 93 روز 1132 واحد دامي را تعليف كند. به منظور مديريت مراتع و افزايش توليد مرتع و ظرفيت آن بر نامه هاي مديريتي زير در نظر گرفته شده است: کپه کاری: 3/927 هكتار قرق و مدیریت چرا: 6/433 هکتار تبدیل دیمزار: 8/45 هکتار احداث آبشخور: 4 باب بعد از عمليات اصلاحي توليد مرتع به 335825 کيلو گرم مي رسد كه اين علوفه در مدت93روز مي تواند 1805 واحد دامي را تغذيه كند. ضمناً مجموع هزينه ها و درآمدها و سود خالص طرح به ترتيب : 11943682، 14354242 و 2410560 هزار ريال مي باشند که نسبت درآمد به هزینه 2/1 می باشد، لذا كل طرح داراي توجيه اقتصادي مي باشد.


1- حق مالکیت معنوی
اگر تمام و یا بخشی از بهترین تجربیات/ دانش بومی توضیح داده شده در این قالب تحت پوشش حق مالکیت معنوی برای سازمان ، نهاد، فرد، گروه، تشکل رسمی و یا بومی و جوامع محلی می باشد، مشخص کنید:

این تجربیات در حال اجرا توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی به نمایندگی از سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور می باشد که با مشارکت جوامع محلی روستای رباط شهرستان شیروان در استان خراسان شمالی در حال اجرا است
توضیحی در مورد سازمان ، نهاد، فرد، گروه، تشکل رسمی و یا بومی و جوامع محلی صاحب حق بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه دهید:

این پروژه با مشارکت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شیروان-  به نمایندگی از سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور و به نمایندگی جوامع محلی روستای رباط در حال اجرا است.

2- طبقه بندی
بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را بر اساس نوع عرصه/ ارتباط با ماموریت های محوری سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری/ و تاثیرات آن در اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی طبقه بندی کنید ( می توانید چندین گزینه را انتخاب کنید)
کاربری غالب در منطقه مشخص شده
جنگل خیر
مرتع بلی
بیابان خیر
حفاظت از عرصه های منابع طبیعی بلی
آبخیزداری/ آبخوانداری خیر
توان افزایی جوامع محلی بلی
سایر ( عنوان درج گردد) :

حفاظت از خاک و آب، بهبود شرایط معیشت، ایجاد معیشت جایگزین
کمک به اقدامات مدیریت منابع طبیعی
حفاظت و پیشگیری از تخریب :

افزایش علوفه دستی با توجه به تعداد دام موجود (9860)

کنترل فرسایش و جلوگیری از کاهش حاصلخیزی خاک

 جلوگیری از هرز آب و رواناب های سطحی
احیاء :

تقویت پوشش گیاهی منطقه – بهبود اصلاح مراتع – کمک به درآمد و معیشت جوامع محلی
توسعه :

علوفه دستی- کاهش فشار دام بر مراتع (با توجه به تعداد زیاد دام و مساحت کم مرتع)
بهره برداری :

آموزش بهره برداران و دامداران به منظور بهره برداری از علوفه های موجود در مراتع در حد مجاز با توجه به شرایط حاکم بر منطقه و تعلیف دام با علوفه دستی و جایگزین مرتع
سازگاری با شرایط نامطلوب نظیر خشکسالی/ طغیان امراض و آفات/ کاهش تولید علوفه و... :

با ترویج تعلیف دام با علوفه دستی
ظرفیت سازی و ارتقاء آگاهی :

کلاس های ظرفیت سازی و آموزشی پروژه مدیریت جامع حوزه های آبخیز از سال 97 در این روستا اجرا شده است.
مشارکت، همکاری :

- اجرای پروژه های عمرانی خرد (احداث آبشخور ) – با مشارکت دامداران.

- اجرای پروژه عمرانی (احداث حمام ضدکنه)- با مشارکت دامداران
کمک به اهداف توسعه پایدار منابع طبیعی
بهبود وضعیت اقتصادی :

تامین علوفه برای دامداران، با توجه به اینکه هزینه های کاشت کمتر میباشد کشت یونجه برای دامداران مقرون بصرفه میباشد. سامان رباط ظرفیت چرایی 1280 واحد دامی را دارد این در حالی است که تعداد واحد دامی موجود 5299 راس میباشد. که کاشت بذر یونجه خود باعث کمک به اقتصاد روستا در تامین علوفه  و کاهش فشار بر مرتع میشود.
بهبود سرمایه های اجتماعی نظیر ایجاد و ساماندهی تشکلها، آموزش، ارتقاء آگاهی و... :

روستای رباط یکی از پایلوت های پروژه مدیریت جامع حوزه های آبخیز میباشد که کلاس های آموزشی بسیاری جهت افزایش آگاهی در روستا برگزار گردیده است . روستا دارای صندوق خرد اعتباری  گروه برنامه و توسعه (تشکیل شده از بانوان) است.
بهبود وضعیت اکوسیستم های منابع طبیعی :

-  ایجادپوشش گیاهی - کاهش روانآب و فرسایش خاک 

- تبدیل دیم زارهای کم بازده باعث استفاده بهینه از زمین های زراعی دور افتاده
نوع اثرات بهترین تجربیات/ دانش بومی در محدوده استفاده از آن
اثرات تولیدی و یا بهره وری :

اثرات پروژه طرح تبدیل دیمزار شامل؛  اثرات تولیدی و بهره وری (افزایش درآمد)، اثرات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی (آموزش جوامع محلی و ارتقا شاخص های توسعه انسانی) و اثرات زیست محیطی (احیا و مدیریت مشارکتی عرصه های منابع طبیعی و ملی) می باشد.
اثرات اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی :

افزایش علوفه دستی باعث کمک به اقتصاد و معیشت جوامع محلی گردیده است.

تأثیر بر انسجام اجتماعی جوامع محلی و ارتقای فرهنگ حفظ منابع طبیعی.
اثرات زیست محیطی :

- حفاظت از منابع پایه:

الف) حفاظت خاک از طریق مهار و کنترل فرسایش خاک و افزایش حاصلخیزی خاک.

ب) حفاظت آب از طریق نگهداشت آب در توده خاک در محل نزول باران و ممانعت از هدر رفت رواناب و کمک به تقویت منابع آب زیرزمینی.

- افزایش پوشش گیاهی و در نتیجه کمک به کاهش گازهای گلخانه ای و ترسیب کربن

- افزایش تنوع فون منطقه؛ بویژه جمعیت پرندگان به دلیل وجود منبع غذایی برگ و بذر یونجه

3- تشریح موقعیت و شرایط
عنوان بهترین تجربیات/ دانش بومی و سال شروع

اجرای پروژه حفاظتی و مشارکتی تبدیل دیمزار کم بازده  روستای رباط دراستان خراسان شمالی- شیروان از سال 92 شروع شد و تا کنون ادامه دارد.
موقعیت مکانی ( در صورت وجود نقشه ای ارائه دهید) باgps از اسامی رسمی و محلی برای تشریح این موفعیت استفاده نمایید

    1. حوزه آبخيز حسن آباد-رباط با توجه به آخرين تقسيمات كشوري جزو دهستان قوشخانه عليا، بخش سرحد شهرستان شيروان از توابع استان خراسان شمالي محسوب مي گردد. اين حوزه در فاصله حدود 75 كيلومتري شمال شهر شيروان قرار دارد. حوزه مزبور از نظر مختصات جغرافيائي بين طول جغرافيايي 57 درجه و 36 دقیقه و 20 ثانیه تا 57 درجه و 44 دقیقه و 34 ثانیه شرقي و عرض هاي 37 درجه و 46 دقیقه و 01 ثانیه تا 37 درجه و55 دقیقه و 35 ثانیه شمالي قراردارد. حدود اربعه حوزه موصوف عبارت است از:                          
    1. شمال : متصل است به خط الراس ارتفاعات نوار مرزی ایران و ترکمنستان
    2. خاور : وصل است به  اراضي زیدر و شناقی.  
    3. جنوب : محدود است به مراتع و اراضی زراعی قلهک ، حلوا چشمه ، پیره و حصار
    4. باختر : محدود است به اراضي حسن آباد و سنجد

    حوزه مزبور به مساحت 71/8418 هكتار دارای سه خروجی مستقل می باشد. خروجی شمالی، (خروجی حوزه تجمعی رباط)، وارد حوزه قره قوم و خروجی های جنوبی (حوزه تجمعی حسن آباد) وارد حوزه آبریز اترک (از سرشاخه‌هاي رودخانه شيرين دره) می شود. روستای رباط در این حوزه قراردارد و مساحت کل آن 2260.42 هکتار میباشد که از این مقدار1110 هکتار مساحت اراضی دیم این روستا میباشد قابل توجه است که دام موجود در منطقه 5296 راس است این در حالی است که باید دام مجاز روستا 1280 راس باشد. کشت یونجه میتواندبخشی از علوفه دام را تامین کند تا از فشار حداکثری به مراتع جلوگیری شود.

راجع به وضعیت طبیعی محل به اختصار توضیح دهید
اقلیم :

اقلیم منطقه در روش آمبرژه و دومارتن نیمه خشک سرد و در ارتفاعات نیمه خشک فرا سرد می‌باشد.متوسط بارندگی سالانه 399 میلی متر است.

همانطور که در منحنی آمبروترمیک منطقه رباط بالا مشاهده می شود از آبان لغایت اواخر اردیبهشت بارندگی بر دما فزونی دارد لذا اين دوره را مي توان دوران مرطوب سال به حساب آورد. و بقيه ماههاي سال منطبق بر دوره  خشک مي باشد.

دوره خشكي يكي از ویژگیهای منطقه رباط به شمار مي آيد. دوره خشكي این منطقه از اواخر اردیبهشت لغايت آبان ادامه می یابد. در این دوره مقدار رطوبت خاک و هوا کاهش می یابد و نیازآبی گیاهان افزایش می یابد و با توجه به مقدار کم بارندگی، مقدار بارش نمی تواند نیاز آبی گیاهان را تامین نماید و گیاهان با تنش آبی مواجه می شوند.

خاک :

خاکهای حوزه مطالعاتی در دو رده Entisols و Inceptisols قرار می­گیرند. خاک­ها دارای تکامل نسبی بوده و افق Calcic در خاکهای اینسپتی‌ سول مشاهده می شود. رژیم رطوبتی حوزه زریکو رژيم حرارتي مزیک مي‌باشد. با توجه به بافت خاک سطحی و میزان عمق خاک و نوع لایه محدود کننده گروه‌های هیدرولوژیک خاک مشخص شده است که گروه C و B به ترتیب دارای بیشترین مساحت در بين گروهاي هيدرولوژيك خاك می‌باشند.
توپوگرافی :

از ديدگاه شكل­شناسي چهار واحد كوهستان، تپه ماهور، دشت مرتفع و رودخانه در گستره حوزه آبخيزحسن آباد-رباط تشخيص داده شده است. مرتفعترين نقطه حوزه واقع درشمال آن(ارتفاعات قرع داغ) 2340 متر و پست ترين نقطه حوزه واقع در خروجي آن معادل 1296 متر از سطح دريا ارتفاع دارد.واحد کوهستان متشکل از دو تیپ دامنه منظم و نامنظم و تعداد سه رخساره ژئومرفولوژی، وسیعترین  واحد در حوزه مطالعاتی می باشد و سایر واحدهای موجود در این حوزه به ترتیب وسعت شامل، واحد تپه ماهور با وجود دو رخساره، واحد دشت با وجود یک رخساره پلاتو (دشت مرتفع) و واحد رودخانه ای متشکل از رخساره های تراس آبرفتی و بستر مسیل می باشند. از مهم ترین قابلیت های ژئومرفولوژی و زمین شناسی این حوزه می توان به مواردی چون وجود مناطق مرتغع صخره ای و رخنمون های سنگی و نزدیکی به منطقه حفاظت شده گلیل و سرانی و دهکده هدف گردشگری ایوب (مناسب جهت طبیعت گردی و آب درمانی)، وجود منابع معدنی خاک رس و سنگ های لاشه و مالون و سنگ آهک، وجود نهشته های لسی مستعد با حاصلخیزی خوب اشاره نمود. و اما مهم ترین محدودیت های زمین شناختی و ژئومرفولوزیکی این حوزه غالب بودن واحد کوهستان و شیب زیاد دامنه ها، فراوانی واحدهای حساس به لغزش و حساس به فرسایش و ریزدانه و در نتیجه افزایش غلظت و حجم سیلاب ها و ورود خسارات به مناطق پایین دست و نیز ورود حجم زیاد ی از رسوبات به مخزن سد شیرین دره اشاره نمود
پوشش گیاهی :

جوامع گیاهی حوزه حسن آباد-رباط بعنوان یک میکرو کیلیمای خاص از سازندهای زمین شناسی ماسه سنگ و شیل و مارن سرچشمه و سنگانه و آهک تیرگان پیروی می کنند. منطقه فوق دارای چهار تیپ گیاهی با غالبیت گونه های درمنه، گون، کلاه میرحسن، چوبک و آگروپیرون است. وضعیت  تیپهای گیاهی منطقه به ترتیب در تیپ اول متوسط، دوم فقیر، سوم فقیر و تیپ چهارم متوسط است و گرایش مرتع نیز به ترتیب، مثبت، منفی، منفی و مثبت است. میزان علوفه قابل بهره برداری در تیپها نیز به ترتیب: 76-66-60 و 112 کیلوگرم علوفه خشک در هکتار است. کل علوفه قابل بهره برداری در حوزه 1307545 کیلوگرم و ظرفیت چرایی حوزه 5126 واحد دامی در ماه است. مرتع فوق در شش سامان عرفی حسن آباد ، برزلان، جعفرآباد، باداملی، رباط و پیره قرار می­گیرد. بیشترین دام مازاد نیز در سامان رباط است.

كد تيپ

نام فارسي تيپ

علامت اختصاري

مساحت هكتار

درصد از كل حوزه

I

درمنه کوهی-کلاه میرحسن-قیاق

Ar.au-Ac.pt-Ag.tr

3/927

11

II

گون-کنگر-قیاق

As.po-Gu.to-Ag.tr

4/1562

6/18

III

گون-گیس پیرزن-شیروانی

As.po-St.ba-Ni.le

7/1832

8/21

IV

قیاق-درمنه کوهی

Ag.tr-Ar.au

3/214

5/2

کل حوزه

6/4536

9/53

خصوصیات کلی تیپ های گیاهی حوزه‏  حسن آباد-رباط

کد تیپ

تیپ

مساحت

(هکتار)

تاج پوشش

سنگ و

سنگریزه

لاشبرگ

خاک لخت

وضعیت

 مرتع

گرایش

مرتع

تولید قابل

 بهره برداری

I

Ar.au-Ac.pt-Ag.tr

927

80/15

76

3

20/5

متوسط

مثبت

70474

II

As.po-Gu.to-Ag.tr

1562

24/13

40

2

76/44

فقير

منفی

103116

III

As.po-St.ba-Ni.le

1833

60/10

44

4/1

44

فقیر

منفی

109962

I

Ag.tr-Ar.au

214

50/47

1

20

50/31

متوسط

مثبت

23999

کل

4537

-

-

-

-

-

-

307552

 


وضعیت منابع آب :

در روستای رباط اکثر منازل مسکونی دارای چاه آب دستی می باشند. ضمن اینکه در مجاورت روستا و در مجاورت آبراهه اصلی (موسوم به کال) تعدادی چاه دامداری با عمق کم (حدود 5 متر) حفر شده است که در فصول کم آبی مورد بهره برداری قرار می گیرند. تمام  این چاهها که دارای آیدهی ناچیزی می باشند، به صورت غیر مجاز حفر شده اند و چون در سال های اخیرآب شرب  روستای رباط به عنوان بزرگترین روستا در داخل حوزه مطالعاتی از طریق حفر چاه کارستی در قریه سرانی واقع در فاصله حدود 30 کیلومتری شرق حوزه تأمین می گردد و لذا از اکثر این چاهها بهره برداری نمی شود. متوسط بارندگی سالانه 399 میلی متر است.
وضعیت غالب شرایط اقتصادی – اجتماعی مردم ساکن در محل و یا در مجاورت آن
سطح درآمد، منابع اصلی و فرعی درآمد، مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی شامل زمین/ آب/ تولیدات مرتع جنگل/ کیاهان دارویی و... :

محدوده حوضه بطور کلی به دلیل رشد دیمزار و تعداد دام با کمبود مرتع روبرو می‎باشد. این محدودیت در روستای رباط به مراتب بالاتر است. با این وجود نظام غالب دامداری، چرای متناوب در مرتع، پسچر مزارع و تعلیف در آغل است. درگذشته (پیش از بسته شدن مرز در اوایل حکومت پهلوی) برای چرا به ترکمنستان می‎رفته‎اند. اما با بسته شدن مرز این امکان از دست رفته است. اما با این وجود در فرصت‎های مناسب هنوز بعضاً از مراتع ترکمنستان استفاده می‎کنند که چنانچه رفتار چوپانان منجر به تحریک مرزبانان ترکمنستان نگردد کمتر از سوی ترکمنستان با مشکل روبرو می‎شوند.

مدت چرا در مرتع از فروردین تا اواخر آذر است. البته در برخی از روستاهای حوضه مانند رباط همزمان با چرا در مرتع به دلیل کمبود علوفه مرتعی و وسعت کم مراتع تعلیف در آغل نیز انجام می‎شود. پس از برداشت محصولات زراعی از پسچر نیز استفاده می‎شود. باتوجه به فقر مرتع و کاهش دما، دام در فصل زمستان در آغل تعلیف می‎شود.  در روستاهای واقع در حوضه برخی خانوارهای ساکن در روستا در زمره خانوار عشایری قراردارند. بیشترین تعداد دامداران عشایری به تعداد 100 خانوار در روستای رباط سکونت دارند.

منابع اصلی و فرعی درآمد:

منابع اصلی درآمد روستاییان در منطقه رباط، دامداری و کشاورزی می باشد. کشت غالب در این منطقه عدس، جو، گندم و یونجه می باشد. همچنین فروش محصولات لبنی دامی و گیاهان دارویی بخش ناچیزی از درآمد های اهالی بومی منطقه را تامین می نماید.  یکی ديگر از مشاغل اصلي اهالي روستا تولید صنايع دستي است که مهم ترین آن قاليبافي مي‌باشد.

مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی شامل زمین/ آب/ تولیدات مرتع جنگل/ کیاهان دارویی و... :  

مساحت کل مرتع براساس نقشه پرونده ممیزی 1148 هکتار می باشد. مرتع رباط در سال 1398 ممیزی شده است.

مرتع رباط جزء پلاک 44 اصلی از بخش 6 ثبتی قوچان موسوم به رباط می باشد.

براساس نقشه اجرای مقررات ملی و مستثنیات مساحت کل پلاک 3685.9581 هکتار و سطح اراضی ملی 1148 هکتار و سطح اراضی مستثنیات 2507 هکتار می باشد.

براساس پرونده ممیزی تعداد واحد دامی موجود 5299 و تعداد واحد دامی مجاز 1280 واحد دامی
می باشد. دامهای موجود عمدتا از نوع گوسفند می باشند.

علاوه بر استفاده دامها از علوفه مراتع، استفاده هاي ديگري از مراتع منطقه طرح مي شود كه عبارتند از : الف)- گياهان دارويي منطقه در ادامه در لیست فلور منطقه نیز ارائه می شود هرچند که بصورت پراکنده بوده و قابلیت بهره برداری اقتصادی ندارد. در منطقه ب)- امکان پرورش زنبور عسل به دلیل عدم وجود گونه های گلدار مرغوب وجود ندارد. هرچند گونه گون در منطقه وجود دارد ولی به لحاظ تراکم و سطح پوشش برای زنبورداری کافی به نظر نمی رسد.
بر پایه چه معیار و شاخصهایی بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را اثرگذار در مدیریت پایدار منابع طبیعی و آبخیزداری می دانید

بر اساس شاخص هایی همچون؛

- افزایش درآمد و کاهش هزینه های خانوار

 - شاخص های زیست محیطی و کاهش co2  موجود در هوا

 -  افزایش میزان مشارکت پذیری  جوامع محلی

4- تشریح مشکلات ( علل مستقیم و غیر مستقیم) و اهداف بهترین تجربیات/ دانش بومی
تشریح مشکلات و چالشهای منطقه در رابطه با مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری

- ازبین رفتن پوشش گیاهی خوش خوراک دام

–      فقیر شدن مراتع  

-      فرسایش خاک

–      پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی

-      فقر ساکنان و وابستگی معیشت آنان به بهره برداري از منابع طبیعی

-      کمبود اعتبارات و عدم تخصیص به موقع آن

-      عدم انسجام برون سازمانی
کمبود آمار و اطلاعات دقیق زیرساختی و همچنین عدم وجود طرحهاي آمایش سرزمین
چالشهایی که توسط بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده حل می شود را توضیح دهید

- پوشش گیاهی منطقه تقویت شده و رواناب های سطحی کاهش یافته و درنتیجه از فرسایش خاک جلوگیری می‌شود.
اهداف اجرایی بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را مشخص کنید

-ایجاد تعادل بین دام و مرتع – اصلاح و بهبود مراتع - بهبود وضعیت معیشت خانوار.

5- فعالیت ها
روشهای معمول در رابطه با اهداف و فعالیتهای بهترین تجربیات/ دانش بومی را تشریح کنید

پیش از این، در این زمین ها گندم و جو و عدس کشت میشد که هزینه های زیادی برای کشت و برداشت به همراه داشته است.

یونجه گیاهی است چند ساله است که ضمن نداشتن هزینه های کاشت سالیانه، پوشش دائمی ایجاد می کند که می تواند فرسایش را در منطقه به طول قابل توجهی کاهش دهد. گونه علوفه ای که تا بحال جهت کشت در دیمزارهای منطقه و مناطق همجوار به کار رفته یونجه (Medicago sativa  ,و اریته cody)  بوده که بازدهی مناسبی داشته است. یونجه گیاهی است چندساله که ضمن نداشتن هزینه های کاشت سالیانه، پوشش دائمی مناسبی ایجاد می کند که می تواند فرسایش را در منطقه به طول قابل توجهی کاهش دهد.
توضیح مختصر در خصوص تکنیک و روشهای اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه دهید

در اجرای این پروژه سعی گردیده است تا با مشارکت دامداران و ساکنان مرتع مذکور طرح های نهالکاری ، ذخیره نزولات همراه با بذرپاشی و .... انجام شود تا ازاین طریق پوشش گیاهی مرتع نیز تقویت گردد همچنین باعث افزایش درآمد دامداران و در نتیجه کاهش فشار بر مرتع از طریق کاهش تعداد دام وابسته به مرتع شود.
توضیح مختصری راجع به فعالیت های اصلی با توجه به اهداف اجرایی ارائه دهید. فعالیتهای هر هدف اجرایی مشخص شده در بند فوق را بیان نمائید.

 اهداف

1- جلوگیری از فرسایش خاک و از بین رفتن خاک حاصلخیز

2- افزایش راندمان اراضی زراعی

3-تامین قسمتی از علوفه مورد نیاز دام ها در مدت زمان نگهداری در آغل

4-افزایش تولید علوفه و کاهش فشار چرا بر مراتع

5-افزایش در آمد روستائیان با کاهش خرید علوفه

6- ایجاد پوشش گیاهان دائمی در اراضی شیبدار جهت جلوگیری از فرسایش خاک

این پروژه در عرصه های مثتثنیات اشخاص اجرا شده است. که سال های متمادی زیر کشت دیم بوده و عمدتا در زمین های شیبدار  و جز اراضی کم بازده محسوب می شوند. این پروژه  با ایجاد پوشش نسبتا دائمی در اراضی دیم از فرسایش خاک جلوگیری کرده و افزایش تولید علوفه و راندمان بیشتر اراضی زراعی دیم را در پی خواهد داشت. این عملیات بر پایه مشارکت صاحبان اراضی با اداره منابع طبیعی جهت تولید علوفه قابل اجرا خواهد بود.
نقاط اشتراک و تفاوت بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده و مزایای آن را در مقایسه به با روش های معمول مرتبط بیان کنید

نقاط اشتراک: اهداف مشخص (احیاء و بهبود دیمزارهای مورد بهره برداری) و در هر دو روش به سود جوامع محلی و سیستم دولتی می باشد.

نقاط تفاوت: در این روش جهت احیاء اراضی دیم از مشارکت بهره برداران و دامداران بهره گرفته شده است  و  آگاهی اجتماعی جوامع محلی  بیشتر دیده می شود.

پیش از این گندم و جو کشت شده است. در حالی که در حال حاضر با کشت یونجه که گیاهی چندساله است و ضمن نداشتن هزینه های کاشت سالیانه، پوشش دائمی مناسبی ایجاد می کند که می تواند فرسایش را در منطقه به طول قابل توجهی کاهش دهد.
آیا اقدامی در ارتباط با الگو سازی و بهره برداری از بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده در طرح های اجرایی مرتبط صورت گرفته است؟ در صورتی که جواب مثبت است تشریح نمائید.

بله : از سال 1397 پروژه مدیریت جامع حوزه های آبخیز در این روستا فعالیت خود را آغاز نموده که چند فعالیت عمرانی و کلاس­های آموزشی (زراعت دیم، قارچ، اصلاح نژاد دام و ...) در جهت افزایش آگاهی و مشارکت پذیری برگزار شده است. تا در زمینه های بعدی مشارکت جوامع محلی بیشتر شود.

6- سازمان ها / نقش آفرینان درگیر ( همکاری، مشارکت و نقش دست اندرکاران)
نام و مشخصات تشکلها، سازمانهای مردم نهاد، تعاونیها، انجمن ها و سایر بخشهای غیر دولتی مشارکت کننده در این تجربه موفق را بیان کنید
2 مورد :

 با همکاری و مشارکت گروه های مردمی بومی منطقه رباط

شورا و دهیاری روستای رباط
در صورتیکه این تجربه موفق با مشارکت دستگاه های اجرایی دولتی / دیگر انجام شده نام دستگاه های مذکور را ذکر نمایید
2 مورد :

1- اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان شیروان به نمایندگی از اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان شمالی
نقش دست اندرکارانی را که نام بردید ( دولتی و غیر دولتی) در برنامه ریزی، و اجرا و پایش و ارزیابی بهترین تجربیات/ دانش بومی ذکر کنید

1-     سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور - اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان شمالی و اداره منابع طبیعی شهرستان شیروان: تامین اعتبار، برنامه ریزی و هماهنگی جهت اجرای طرح های تبدیل دیمزار.

 نقش شورا و دهیاری روستای رباط: همکاری با مامور منطقه جهت برداشت نقاط جغرافیایی (بذر یونجه برای مساحت 280 هکتار توزیع شده است.)

7- اثر بخشی
در مورد اثرات کاربرد بهترین تجربیات/ دانش بومی در منطقه اجرای آن توضیح دهید (دو اثر اولویت دار در زمینه های عنوان شده ذکر شود

اثرات اقتصادی – اجتماعی ( از جمله فرهنگی)

2 مورد :

اثرات اقتصادی – اجتماعی ( از جمله فرهنگی)

تأثیر بر سطح درآمد خانوارهای روستایی– تأثیر بر انسجام اجتماعی جوامع محلی و افزایش مشارکت بهره برداران در اجرای طرح های مرتع داری - ارتقای فرهنگ حفظ منابع طبیعی

بهبود وضعیت منابع طبیعی و آبخیزداری

2 مورد :

افزایش توان مرتع –  جلوگیری از فرسایش آبی و خاکی- افزایش نفوذ پذیری نزولات جوی 
در مورد دو اثر خارج از محدوده اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی توضیح دهید ( اثرات آن در مناطق اطراف مشاهده می شود)
2 مورد :

ا- اجرای موفق پروژه باعث استقبال و درخواست سایر مرتعداران منطقه برای اجرای طرح تبدیل دیمزار ها و مشارکت در کارهای عمرانی در روستاها گردیده است.

- حفاظت خاک در نتیجه جلوگیری از فرسایش بادی و آبی.

- بهبود و تقویت پوشش گیاهی و در نتیجه امکان تهیه علوفه برای دامداران.
تاثیر بر تخریب سرزمین، تنوع زیستی و تغییر اقلیم

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر کاهش تخریب سرزمین دارد؟ تخریب سرزمین به عوامل انسانی و یا طبیعی اطلاع می شود که در دراز مدت موجب کاهش قابلیت تولید خاک می گردند

بله/خیر خیر

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر حفظ تنوع زیستی دارد؟

بله/خیر خیر

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر تعدیل و یا سازگاری با اثرات تغییر اقلیم دارد؟ منظور از تغییر اقلیم در این سند کلیه اقداماتی است که موجب کاهش انتشار کربن اتمسفری و یا افزایش ترسیب یا ذخیر کربن در پوشش گیاهی و خاک می گردد. توسعه پوشش گیاهی از اقدامات شاخص ترسیب کربن در بخش منابع طبیعی می باشد.

بله/خیر خیر

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر ارتقاء تاب آوری عوامل انسانی و طبیعی مرتبط دارد؟ منظور از تاب آوری قابلیت حفظ کارکرد سیستم در مواجه با یک شوک و یا ننش ناشی از عوامل اقلیمی و یا انسانی می باشد.

بله/خیر خیر
آیا توجیه اقتصادی و تحلیل هزینه – فایده برای اثرات بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده انجام شده است؟ در صورتی که جواب مثبت است توضیح دهید

یونجه علوفه پرمصرف و اصلی برای دام ها در کشور ما است. در میان گیاهان علوفه ای، یونجه به دلیل ارزش غذایی بالا و عملکرد خوب آن از اهمیت خاصی برخورداراست. پس بازار مصرف این گیاه قطعاً بسیار زیاد است. توجه به این موضوع که یونجه گیاهی است که عمر مفید و اقتصادی آن تقریباً 7-10 سال است. بنابراین این موضوع بسیار مهمی است که نیازی - به کشت هرساله این گیاه نیست و در این صورت نیازی به خرید هرساله بذر نیست.
آیا اثر بخشی این تجربه موفق و یا دانش بومی را پایدار می دانید درصورتی که جواب بلی است دلایل خود را بیان کنید

بله؛ توجه به این موضوع که یونجه گیاهی است که عمر مفید و اقتصادی آن تقریباً 7-10 سال است. بنابراین این موضوع بسیار مهمی است که نیازی - به کشت هرساله این گیاه نیست.

- حفاظت و پایداری خاک –بهبود پوشش گیاهی –کاهش اثرات تخریبی حاصل از فرسایش بادی و آبی

8- قابلیت تکرار و تعمیم
آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده به سایر مناطق بسط داده / معرفی شده است؟ اگر بلی به کجا

 بله. با توجه به تعداد زیاد دام در این شهرستان ،اکثر دامداران تمایل به کشت یونجه دارند. تبدیل دیمزارها در سال های قبل در گلیل و ارتفاعات شاه جهان انجام شده است که دامداران این مناطق بیشتر علوفه دام خود را از این طریق تهیه می کنند.
آیا دستگاه های دولتی اقدامات حمایتی/ تشویقی . ترویجی جهت تعمیم بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را انجام داده اند اگر جواب بلی است نوع اقدامات را تشریح نمائید

بله. اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شیروان ،

 حمایت مالی و اعتباری
به اعتقاد شما بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده امکان تعمیم با درصدی از سازگاری به منطقه دیگر دارد؟ اگر بلی در چه سطحی؟

محلی

محلی بلی

کدام شهر و شهرها

استانی خیر

سایر استانها(کدام استان و استانها)

ملی خیر

خاور میانه (کدام کشور یا کشورها)

منطقه ای خیر

سایر کشورهای نقاط جهان(کدام کشور یا کش.رها)

بین المللی خیر

9- درس آموخته ها
مربوط به منابع انسانی

با توجه به حضور پروژه مدیریت جامع حوزه ها آبخیز در این روستا جوامع محلی اعم از مردان و زنان  آگاهی بیشتری در مورد مشارکت در حفظ منابع طبیعی و اجرای پروژه های کوچک داشته اند. تجربه نشان داده است جوامع محلی پس از برگزاری کارگاه های آموزشی رفته رفته به پروژه و اهداف آن اعتماد بیشتری خواهند کرد و روحیه مشارکت پذیری در آن ها بالاتر می رود اما آنچه که اهمیت دارد پاسخ مناسب به این اعتماد از طریق فراهم نمودن امکانات و زیرساخت ها و ایجاد اشتغال است که  نیاز  به حمایت همه جانبه مسئولین دارد البته باید در رأس کار و به صورت سلسه مراتبی موضوع کاملاً حل شود تا در سطوح پایین تر دستگاه اجرایی همکاری بیشتری با پروژه داشته باشند.
مربوط به جنبه های مالی

برای موفقیت بیشتر در پروژه های مشارکتی، اختصاص به موقع منابع ملی و به میزان کافی و مورد نیاز و تزریق اعتبار و قرار گرفتن آن در دست دامدارن و نظارت مسئولین ادارات شهرستان در هزینه کردها اقدام بسیار موثری می باشد.

با توجه به مساحت کم مرتع این روستا 1148 هکتار وتعداد دام موجود بیشتر از تعداد واحد دامی مجاز، طرح تبدیل دیم زارهای کم بازده با افزایش علوفه دستی کمک شایانی به اقتصاد روستا خواهد شد و همچنین فشار بر مرتعی که  مساحت آن در برابر دام موجود ناچیز است، کم خواهد بود.
مربوط به جنبه های فنی

- با توجه به اینکه تمامی مراحل اجرای طرح تبدیل دیمزاربا مشارکت دامداران محلی است لذا مردم بهتر به ماهیت اهداف منابع طبیعی واهمیت حفظ وصیانت ازآن پی برده­اند.

- پروژه توانسته است پتانسیل های بالقوه روستا را به صورت مشارکتی شناسایی کند.

- طرح تبدیل دیمزارهای کم بازده یکی از عملیات احیایی و اصلاحی مراتع بشمار می رود که با هدف بهبود درآمد و معیشت جوامع محلی ازطریق افزایش تولید علوفه، ایجاد پوشش گیاهی، جلوگیری از روان آب و فرسایش خاک اجرا میگردد. بذر یونجه به طور رایگان دراختیار دامداران قرار میگیرد تا در دیمزارهای کم بازده کشت گردد.

خود دامداران نیز در حال حاضر به این نتیجه رسیده اند که کمبود آب و در نتیجه فقیر شدن مراتع وجود دارد پس باید فشار بر مراتع کمتر شود.

  يونجه گياهي است چند ساله كه ضمن نداشتن هزينه هاي كاشت ساليانه، پوشش دائمي مناسبي ايجاد مي كند كه مي تواند فرسايش را در منطقه به طول قابل توجهي كاهش دهد. گونه علوفه اي كه تا بحال جهت كشت در ديمزارهاي منطقه و مناطق همجوار بكار رفته يونجه (Medicago Sativa واريته Cody) بوده كه بازدهي مناسبي داشته است. يونجه گياهي است چند ساله كه ضمن نداشتن هزينه هاي كاشت ساليانه، پوشش دائمي مناسبي ايجاد مي كند كه مي تواند فرسايش را در منطقه به طول قابل توجهي كاهش دهد.

بدليل اينكه گياه يونجه در سال اول خيلي تنك و ضعيف بوده و نياز به حامي دارد لذا لازم است كه كشت مخلوط آن با جو صورت گيرد. مقدار بذر يونجه مورد نياز در اين عمليات 15 كيلوگرم (با درجه خلوص 98 درصد) و 30 كيلوگرم جو براي هر هكتار مي باشد.

در اين پروژه با توجه به شرايط آب و هوايي منطقه، اوايل پاييز بعد از اولين بارندگي كه شرايط براي شخم مناسب باشد در جهت عمود بر شيب اقدام به شخم عميق اراضي مي گردد (بيش از 30 سانتيمتر) و در شيب‎هايي كه ادوات كشاورزي قادر به شخم در جهت عمود بر شيب نباشد بايستي شخم با گاو يا چهارپايان ديگر در جهت عمود بر شيب انجام گيرد. پس از آن زمين شخم خورده تا اسفند ماه رها مي گردد. اين امر به منظور ذخيره نزولات آسماني (بخصوص برف) و افزايش ميزان رطوبت خاك در لايه هاي تحتاني زمين شخم خورده  مي باشد. در اواخر اسفند به منظور جلوگيري از تبخير و تعرق رطوبت ذخيره شده در لايه هاي تحتاني خاك اقدام به ديسك زدن سطح اراضي  به عمق 15 سانتيمتر مي شود. در اين مرحله اقدام به بذرپاشي يونجه بهاره در عرصه گرديده و به منظور مخلوط شدن بذور با خاك و خرد شدن كلوخه هاي باقيمانده اقدام به ديسك زدن سطح اراضي با عمق 5 سانتيمتر مي شود. به منظور مخلوط شدن بهتر بذور و خرد شدن كلوخه هاي باقيمانده بهتر است در صورت امكان از ديسك افست استفاده گردد. کشت جو در سال اول همراه با يونجه به دليل ايجاد پوشش بهتر و توليد بيشتر در سال اول بهره برداري مي باشد در سالهاي بعد يونجه به تنهايي از توليد علوفه قابل قبول برخوردار است.

پس از اجراي اين پروژه افزايش 1000 كيلوگرم علوفه خشك قابل بهره‌برداري در هر هكتار   پيش‌بيني مي‌شود .