اطلاعات پرسشنامه

احداث سازه کنترل سیل و رسوب حوزه آبخیز آبش احمد شهرستان کلیبر


تاریخ شروع:
1383/00/00
تاریخ پایان:
1387/00/00
استان:
آذربايجان شرقي
شهرستان:
کليبر
شهر:
آبش احمد

مختصات جغرافیایی UTM
شمال :
689925 , 4329431
جنوب:
690181 , 4328619
شرق:
704501 , 4326979
غرب:
704482 , 4326915

توضیحات :
آبخیزداری یکی از مهمترین روش‌ها برای مدیریت صحیح منابع آب و خاک است، که در طول چندین دهه گذشته در کشور آغاز شده است و اکنون برای توسعه پایدار در حوزه طبیعت اجرای طرحهای آبخیزداری به یک ضرورت تبدیل شده است. آبخیزداری عبارت است از فرآیند تنظیم و اجرای اقدامات مناسب به منظور اداره منابع موجود در آبخیز, باکسب منافع, بدون آسیب رساندن به موجودیت این منابع(آب ، خاک ، پوشش گیاهی) است. احداث طرح سازه کنترل سیل و رسوب حوزه آبخیز آبش احمد شهرستان کلیبر با اهداف،مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز، کاهش فرسایش خاک و رسوب‌دهی، تغذیه سفره‌های زیرزمینی،کنترل هرز آب‌ها، کنترل سیلاب و بهره‌وری بهینه از نزولات آسمانی، ارتقاء آگاهی عمومی و توسعه مشارکت مردم و توسعه فعالیت‌های مطالعاتی طی سالهای 83 تا 87 با اجرا بیش از 120 سازه سیل بند از نوع سنگ ملاتی در بخش آبش احمد شهرستان کلیبر در سطح 5872 هکتار اجرا گردید.


1- حق مالکیت معنوی
اگر تمام و یا بخشی از بهترین تجربیات/ دانش بومی توضیح داده شده در این قالب تحت پوشش حق مالکیت معنوی برای سازمان ، نهاد، فرد، گروه، تشکل رسمی و یا بومی و جوامع محلی می باشد، مشخص کنید:

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان آذربایجان شرقی

جوامع محلی

شرکت پیمانکاری

توضیحی در مورد سازمان ، نهاد، فرد، گروه، تشکل رسمی و یا بومی و جوامع محلی صاحب حق بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه دهید:

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان آذربایجان شرقی : اجرای عملیات احداث سازه های سنگ ملاتی جهت کنترل سیل و رسوب در واحد هیدرولیک آبش احمد

جوامع محلی( بهره برداران روستاهای امیرآباد- سردارآباد- آجودان آباد- عللولو- قره وانلو- بایرام – کلانتر- قیه باشی) : کمک در عملیات احداث و صیانت از سازه ها




2- طبقه بندی
بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را بر اساس نوع عرصه/ ارتباط با ماموریت های محوری سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری/ و تاثیرات آن در اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی طبقه بندی کنید ( می توانید چندین گزینه را انتخاب کنید)
کاربری غالب در منطقه مشخص شده
جنگل خیر
مرتع خیر
بیابان خیر
حفاظت از عرصه های منابع طبیعی خیر
آبخیزداری/ آبخوانداری بلی
توان افزایی جوامع محلی بلی
سایر ( عنوان درج گردد) :

ندارد

کمک به اقدامات مدیریت منابع طبیعی
حفاظت و پیشگیری از تخریب :

جلوگیری از تخریب خاک و هدر رفت آب و کاهش خسارت سیل و تقویت پوشش گیاهی ، تقویت و افزایش سطح آب آبخوانهای محلی

احیاء :

بهبود پوشش گیاهی منطقه طرح و پایداری اکوسیستم

توسعه :

افزایش سطح پوشش گیاهی 

افزایش ذخیره آبهای سطحی 

افزایش سطح آبهای زیرزمینی

بهره برداری :

استفاده از سیلاب برای توسعه باغات ، زراعت و پوشش گیاهی

بالا بردن میزان آب دهی قنات ها و چاه ها ی عمیق منطقه طرح

تثبیت خاک سطحی و بهره برداری از آب و خاک

سازگاری با شرایط نامطلوب نظیر خشکسالی/ طغیان امراض و آفات/ کاهش تولید علوفه و... :

ذخیره آب و جلوگیری از فرسایش خاک و نفوذ آب نزولات جوی در خاک و افزایش پوشش گیاهی پایداری و سازگاری بیشتری را با شرایط نامطلوب خشکسالی در منطقه بوجود می آورد.

ظرفیت سازی و ارتقاء آگاهی :

 استفاده از مردم محلی و بومی در عملیات اجرایی و مشاهده سازه های احداث شده در محل باعث افزایش سطح آگاهی در جوامع محلی می شود.

مشارکت، همکاری :

مشارکت و استفاده از کارگران و شرکتهای محلی در اجرای طرح ها

صیانت بهره برداران  از سازه های احداث شده 

کمک به اهداف توسعه پایدار منابع طبیعی
بهبود وضعیت اقتصادی :

ذخیره روان آب و افزایش پوشش گیاهی و توسعه باغات و زراعت چوب در پشت سازه های احداثی باعث بهبود  شرایط اقتصادی جوامع محلی می شود

بهبود سرمایه های اجتماعی نظیر ایجاد و ساماندهی تشکلها، آموزش، ارتقاء آگاهی و... :

مشارکت و همکاری جوامع محلی در احداث سازه ها و ایجاد شرکت و تشکل برای اجرای برنامه ها و طرح های منابع طبیعی در بهبود شرایط اقتصادی و ارتقا سطح آگاهی موثر می باشد.

بهبود وضعیت اکوسیستم های منابع طبیعی :

افزایش سطح پوشش گیاهی و کاهش فرسایش رسوب و جلوگیری از هدر رفت نزولات آسمانی در پایداری و بهبود وضعیت اکوسیستم  نقش مثبتی ایفاء کرده است

نوع اثرات بهترین تجربیات/ دانش بومی در محدوده استفاده از آن
اثرات تولیدی و یا بهره وری :

به علت تثبیت خاک در پشت سازه های احداث شده و ذخیره روان آبها باعث افزایش تولیدات گیاهی در واحد سطح شده که در کمیت و کیفیت تولید نقش مثبت داشته است .

اثرات اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی :

تاثیر مثبت در کمیت و کیفیت تولیدات گیاهی و دامی و افزایش عملکرد در واحد سطح با سطح آگاهی و بهبود شرایت اقتصادی جوامع محلی حوضه آبخیز همسویی کاملی داشته است.

اثرات زیست محیطی :

کاهش فرسایش و رسوب و افزایش پوشش گیاهی (باغات و زراعت) در حفظ و پایداری اکوسیستم منطقه ثاثیر مثبت دارد.

کاهش ریزگردها


3- تشریح موقعیت و شرایط
عنوان بهترین تجربیات/ دانش بومی و سال شروع

در سال 1383 پروژه احداث سازه کنترل سیل و رسوب در سطح 5872 هکتار در شهرستان کلیبر بخش آبش احمد اجرا شده است.

موقعیت مکانی ( در صورت وجود نقشه ای ارائه دهید) باgps از اسامی رسمی و محلی برای تشریح این موفعیت استفاده نمایید

حوضه آبش احمد در شمال شرقی شهرستان کلیبر واقع شده است و مساحت حوضه  5873  هکتار می باشد.

مختصات مسیر سازه های مورد نظر 4329431و689970 تا 4328619و690181

مسیر دوم 4326979و704501 تا 4326915و704482

راجع به وضعیت طبیعی محل به اختصار توضیح دهید
اقلیم :

میزان میانگین بارش متوسط بدست آمده از ایستگاهها بین 430میلی‌متر و 295 میلی متر بوده و میانگین بارش متوسط در زیر حوضه 337 میلیمتر در سال می باشد .که ریزشهای جوی از اوایل مهر ماه شروع و تا اواخر اردیبهشت ادامه می یابد .اقلیم منطقه مورد مطالعه بر اساس طبقه بندی دومارتون در اقلیم نیمه خشک قرار گرفته است.

خاک :

خاک حوضه عمدتا به ترتیب از سیلت ،رس و ماسه تشکیل شده است .هر چهار گروه خاک A,B,C,D دیده می شود و عمق خاک در مناطق مختلف از صفر تا 200 سانتیمتر متغیر است.در کل خاک منطقه بسیار عمیق و حاصلخیز است

توپوگرافی :

جهت شیب عمومی منطقه روبه شمال شرقی بوده و حداکثر ارتفاع 1220 و حداقل آن 680 متر از سطح دریا می باشد.

پوشش گیاهی :

پوشش گیاهی منطقه در مراتع خوب بوده و پوشش گیاهی به دلیل آیش در زمینهای زراعی کم و مستعد فرسایش می باشد.

وضعیت منابع آب :

چهار نوع منبع اصلی آب در حوضه آبش احمد (1- نزولات جوی به شکل باران و برف  2-چشمه ها 3- چاه ها و4-  قنات ) وجود دارد در محدوده حوضه 37  چشمه دائمی و فصلی به چشم می خورد. بر اساس مطالعات میدانی انجام یافته کمبود آب در فصل تابستان باعث ایجاد مشکلات زیادی برای اهالی منطقه شده است همچنین بروز سیلاب های فصلی در محدوده طرح باعث وارد آمدن خسارت به اراضی کشاورزان می گردد.

وضعیت غالب شرایط اقتصادی – اجتماعی مردم ساکن در محل و یا در مجاورت آن
سطح درآمد، منابع اصلی و فرعی درآمد، مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی شامل زمین/ آب/ تولیدات مرتع جنگل/ کیاهان دارویی و... :

سطح درآمد سالیانه حدود 150 تا 300 میلیون ریال 

 منبع اصلی درآمد و فعالیت عمده اقتصادی در محدوده مطالعاتی کشاورزی و دامداری و قالی بافی می‌باشد.

بهره برداری  از مراتع به صورت سنتی و عرفی و مشاعی صورت می گیرد.


بر پایه چه معیار و شاخصهایی بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را اثرگذار در مدیریت پایدار منابع طبیعی و آبخیزداری می دانید

          1. شاخص اقتصادی: افزایش سطح آبهای زیرزمینی و کاهش فرسایش آب و خاک باعث افزایش پوشش گیاهی و افزایش تولید در کشاورزی و دامداری می شود.
          2. شاخص زیست محیطی : کاهش فرسایش و رسوب  و گرد وخاک در برابر اثرات باران ، سیل و باد
          3. شاخص اجتماعی : افزایش روحیه مردم  محلی در مشارکت طرح های محلی


4- تشریح مشکلات ( علل مستقیم و غیر مستقیم) و اهداف بهترین تجربیات/ دانش بومی
تشریح مشکلات و چالشهای منطقه در رابطه با مدیریت منابع طبیعی و آبخیزداری

- كاهش پوشش گیاهی منطقه و ریز بودن بافت خاک باعث ایجاد خندق های عمیق می شود

- كاهش سطح آب‏هاي سطحي و زیرزمینی  و خروج سريع آب از حوضه

- كاهش حاصلخيزي خاك حوضه

- افزایش روان آب و وقوع سیل در مواقع بارش

- افزایش فرسایش آبی و رسوب خاک 

چالشهایی که توسط بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده حل می شود را توضیح دهید

اجرای پروژه های آبخیزداری و احداث سیل بند باعث افزایش سطح آبهای زیرزمینی شده 

اهداف اجرایی بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را مشخص کنید

جلوگیری از فرسایش آبی  و کاهش رسوب ، جلوگیری و کاهش خسارتهای سیل ، افزایش پوشش گیاهی.، کنترل رسوب و جلوگیری از پر شدن سدها از رسوب 



5- فعالیت ها
روشهای معمول در رابطه با اهداف و فعالیتهای بهترین تجربیات/ دانش بومی را تشریح کنید

جهت ذخیره آب از خشکه چین و سنگ و گل و ... توسط مردم محلی استفاده می شد.



توضیح مختصر در خصوص تکنیک و روشهای اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه دهید

با توجه به اهداف اجرایی پروژ ه های منابع طبیعی که جلوگیری از فرسایش خاک و کنترل رسوبات ، کنترل سیل و افزایش پوشش گیاهی و....

توضیح مختصری راجع به فعالیت های اصلی با توجه به اهداف اجرایی ارائه دهید. فعالیتهای هر هدف اجرایی مشخص شده در بند فوق را بیان نمائید.

 احداث سازه  سنگ  ملاتی در جلوگیری از سیلاب و باعث کاهش اثرات سیل  و حفظ  پوشش گیاهی 

انجام عملیات بیولوژیکی نهال کاری ، بانکت بندی ، کپه کاری ، ذخیره نزولات ، قرق و.....


نقاط اشتراک و تفاوت بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده و مزایای آن را در مقایسه به با روش های معمول مرتبط بیان کنید

سازه های سنگ ملاتی با ارتفاع مناسب  و به علت مستحکم بودن در برابر سیلاب منطقه باعث کنترل رواناب و کاهش اثرات سیل و تغذیه سفره های زیر زمینی شده است و باعث حفظ و افزایش پوشش گیاهی و حفظ منابع اب و خاک و حاصلخیری شده است ، افزایش توان آکولوژیکی حوزه آبخیز شده است 

آیا اقدامی در ارتباط با الگو سازی و بهره برداری از بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده در طرح های اجرایی مرتبط صورت گرفته است؟ در صورتی که جواب مثبت است تشریح نمائید.

انتقال اثرات اجرای طرح به سازمان مرکزی جهت تداوم اجرای طرحهای مشابه.


6- سازمان ها / نقش آفرینان درگیر ( همکاری، مشارکت و نقش دست اندرکاران)
نام و مشخصات تشکلها، سازمانهای مردم نهاد، تعاونیها، انجمن ها و سایر بخشهای غیر دولتی مشارکت کننده در این تجربه موفق را بیان کنید
2 مورد :

دهیاری و شورای اسلامی روستاهای امیرآباد- سردارآباد- آجودان آباد- عللولو- قره وانلو- بایرام – کلانتر- قیه باشی

جوامع محلی روستاهای امیرآباد- سردارآباد- آجودان آباد- عللولو- قره وانلو- بایرام – کلانتر- قیه باشی

در صورتیکه این تجربه موفق با مشارکت دستگاه های اجرایی دولتی / دیگر انجام شده نام دستگاه های مذکور را ذکر نمایید
2 مورد :

جهاد کشاورزی شهرستان کلیبر

منابع طبیعی شهرستانهای مجاور

دهیاری و شورای اسلامی روستاهای امیرآباد- سردارآباد- آجودان آباد- عللولو- قره وانلو- بایرام – کلانتر- قیه باشی

جوامع محلی روستاهای امیرآباد- سردارآباد- آجودان آباد- عللولو- قره وانلو- بایرام – کلانتر- قیه باشی


نقش دست اندرکارانی را که نام بردید ( دولتی و غیر دولتی) در برنامه ریزی، و اجرا و پایش و ارزیابی بهترین تجربیات/ دانش بومی ذکر کنید

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان آذربایجان شرقی: اجرای عملیات احداث سازه جهت کنترل سیل و رسوب

جوامع محلی : مشارکت و کمک به اجرای عملیات 

شرکت های مورد قرارداد که بعنوان پیمانکارطرح بودند.


7- اثر بخشی
در مورد اثرات کاربرد بهترین تجربیات/ دانش بومی در منطقه اجرای آن توضیح دهید (دو اثر اولویت دار در زمینه های عنوان شده ذکر شود

اثرات اقتصادی – اجتماعی ( از جمله فرهنگی)

2 مورد :

اثرات اقتصادی

1-حفاظت از منابع آب و خاک و افزایش تولیدات گیاهی

2- کنترل  روانابهای سطحی و کنترل خسارات سیل

اجتماعی ( از جمله فرهنگی)

1-افزایش روحیه مشارکتی در اجرای طرحهای آبخیزداری

2-افزایش سطح آگاهی ها در رابطه با منابع طبیعی و آبخیزداری

بهبود وضعیت منابع طبیعی و آبخیزداری

2 مورد :

1- تقویت سطح آبهای زیر زمینی و رونق بخشی به آب قناتها و چشمه ها

2- بهبود پوشش گیاهی و مهار آب های سطحی و کنترل سیلاب


در مورد دو اثر خارج از محدوده اعمال بهترین تجربیات/ دانش بومی توضیح دهید ( اثرات آن در مناطق اطراف مشاهده می شود)
2 مورد :

کاهش اثرات تخریب خاک در مناطق پایین دست 

کاهش خسارات ناشی از سیل در مناطق پایین دست

تاثیر بر تخریب سرزمین، تنوع زیستی و تغییر اقلیم

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر کاهش تخریب سرزمین دارد؟ تخریب سرزمین به عوامل انسانی و یا طبیعی اطلاع می شود که در دراز مدت موجب کاهش قابلیت تولید خاک می گردند

بله/خیر بلی

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر حفظ تنوع زیستی دارد؟

بله/خیر بلی

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر تعدیل و یا سازگاری با اثرات تغییر اقلیم دارد؟ منظور از تغییر اقلیم در این سند کلیه اقداماتی است که موجب کاهش انتشار کربن اتمسفری و یا افزایش ترسیب یا ذخیر کربن در پوشش گیاهی و خاک می گردد. توسعه پوشش گیاهی از اقدامات شاخص ترسیب کربن در بخش منابع طبیعی می باشد.

بله/خیر بلی

به اعتقاد شما آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی که پیشنهاد نموده اید اثر مثبتی بر ارتقاء تاب آوری عوامل انسانی و طبیعی مرتبط دارد؟ منظور از تاب آوری قابلیت حفظ کارکرد سیستم در مواجه با یک شوک و یا ننش ناشی از عوامل اقلیمی و یا انسانی می باشد.

بله/خیر بلی
آیا توجیه اقتصادی و تحلیل هزینه – فایده برای اثرات بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده انجام شده است؟ در صورتی که جواب مثبت است توضیح دهید

بله: با توجه به کنترل فرسایش ورسوب و کاهش وقوع سیل و خسارات آن درمنطقه  و آبیاری باغات وزمین های زراعی از رواناب موجود موجب افزایش باغات و زمین های زیرکشت می گردد که اثرات مثبت در معیشت مردم محلی دارد.

آیا اثر بخشی این تجربه موفق و یا دانش بومی را پایدار می دانید درصورتی که جواب بلی است دلایل خود را بیان کنید

 سازه های  مورد نظر به عنوان رسوب گیر عمل می کنند.

موجب افزایش آبهای زیرزمینی می شود.

امکان آبیاری باغات و زمینهای پائین دست فراهم می شود.

      مانع وقوع سیلاب های مخرب می گردد.


8- قابلیت تکرار و تعمیم
آیا بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده به سایر مناطق بسط داده / معرفی شده است؟ اگر بلی به کجا

بله. سایر روستاهای اطراف و شهرهای مجاور

گزارش اقدامات و اثر بخشی آن به سازمان جنگلها و مراتع و آبخیزداری کشور انعکاس یافته است.

آیا دستگاه های دولتی اقدامات حمایتی/ تشویقی . ترویجی جهت تعمیم بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده را انجام داده اند اگر جواب بلی است نوع اقدامات را تشریح نمائید

خیر

به اعتقاد شما بهترین تجربیات/ دانش بومی ارائه شده امکان تعمیم با درصدی از سازگاری به منطقه دیگر دارد؟ اگر بلی در چه سطحی؟

محلی

محلی بلی

کدام شهر و شهرها

استانی بلی

سایر استانها(کدام استان و استانها)

ملی خیر

خاور میانه (کدام کشور یا کشورها)

منطقه ای خیر

سایر کشورهای نقاط جهان(کدام کشور یا کش.رها)

بین المللی خیر

9- درس آموخته ها
مربوط به منابع انسانی

تاثیر مثبت طرحهای آبخیزداری بر منافع افراد محلی موجب همکاری ، محافظت و صیانت از سازه و عرصه می شود. 

در فصل کاری با کمبود نیروی کار محلی مواجه هستیم. 


مربوط به جنبه های مالی

در صورت آگاهی ساکنین محلی از کارآیی و اثربخشی پروژه ها رغبت به مشارکت مالی از طرف بهره برداران بهتر صورت می گیرد. بهره برداری از رواناب حاصل باران و برف از لحاظ اقتصادی به ساکنین محلی کمک می کند.سیل بندهایی که در محدوده روستا  احداث می شود اگر محل بندهای احداث شده ساکنین محلی را از لحاظ جانی و مالی تهدید نماید نه تنها صیانت و حفاظت نمی شود بلکه تخریب هم می شود. وجود منابع قرضه با کیفیت هم از لحاظ مالی و هم در تسریع احداث سازه نقش مهمی را ایفاء می کند.

مربوط به جنبه های فنی

دستک های سازه ها در هر دو جناح حداقل یک متر از سطح خاک کناره ها فرو رفته و بهتر است پی سازه تا رسیدن به بستر خاک ادامه داشته باشد

مشغول به کار جوانان و تربیت آبخیزیار در حین اجرای پروژه باعث افزایش توان فنی افراد بومی شده و همچنین در تسریع اتمام پروژه نقش دارد.