آقای محمدی بعنوان شروع کننده و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور بعنوان تکمیل کننده بند خاکی صاحب مالکیت معنوی این طرح هستند

سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در راستای اجرایی نمودن اهداف حفاظتی خود، اقدام به تامین بودجه بمنظور کاهش آسیب پذیری نقاط حادثه خیز نموده است. کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان ایلام و شهرستان آبدانان نیز بعد از کسب اطلاع از کار ارزشمند آقای محمدی و بعد از بازدید­های میدانی و پتانسیل سنجی منطقه تصمیم به تکمیل عملیات آبخیزداری در منطقه گرفتند.

تفریح و تفرج

فرسایش و شسته شدن خاک از مهمترین موارد آسیب ­رسان در عرصه ­های منابع طبیعی بحساب می ­آید. با استفاده از عملیات آبخیزداری و احداث بندهای خاکی، از میزان فرسایش خاک کاسته شده است.

کاهش فرسایش خاک در نتیجه بندهای خاکی احداث شده منجر به تقویت بخش کشاورزی در نتیجه افزایش کیفیت محصولات و افزایش دبی رودخانه­ سیاگاو در منطقه شده است. با تقویت و افزایش بازدهی محصولات کشاورزی، تمایل افراد به کشاورزی و احیاء زمین­ های کشاورزی رها شده بیشتر شده و تا حدی از مهاجرت افراد بومی نیز جلوگیری شده است.

احداث سازه ­های آبخیزداری منجر به تقویت پوشش گیاهی، سفره­ های زیرزمینی و توسعه سطوح کشاورزی منطقه شده است. مجموع عوامل اشاره شده در تقویت اکوسیستم منطقه موثر واقع شده است.

افزایش محصولات کشاورزی در نتیجه کاهش فرسایش خاک و افزایش دبی رودخانه و چاه ­های منطقه منجر به افزایش بهره ­وری افراد بومی از نزولات جوی شده است.

بیشتر شدن امکان ذخیره و جلوگیری از هرز رفتن منابع آبی، امکان استفاده برای محصولات کشاورزی با توجه به شرایط خشکسالی منطقه و تغییرات اقلیمی در مواقع لازم را فراهم کرده است.

برگزاری کلاس ­ها و بازدیدهای میدانی برای افراد بومی استان جهت معرفی هرچه بیشتر طرح، دانشجویان و علاقه مندان منجر به افزایش آگاهی افراد و شناخت هرچه بیشتر اهمیت و میزان موفقیت طرح شده است.

تکمیل این پروژه با اعتبارات ملی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان توسط پیمانکار بومی منطقه انجام شده است. با مشاهده اهمیت و موفقیت بندهای احداث شده، افراد بومی نیز در عملیات­ ترمیم، پاکسازی و جلوگیری از تخریب همکاری و مشارکت داشته ­اند.

ذخیره نزولات جوی، افزایش دبی رودخانه و چاه ­های منطقه، جلوگیری از فرسایش خاک از عواملی است که منجر به بالاتر رفتن کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی و افزایش تمایل افراد بومی به کشاورزی در منطقه شده است. مجموع عوامل اشاره شده در افزایش میزان درآمد و اشتغالزایی برای مردم منطقه موثر واقع شده است.

برگزاری کلاس­ های آموزشی، اطلاع رسانی و افزایش سطح آگاهی بومی در ارتباط با اثرات زیست محیطی مثبت احداث بند خاکی و نیز افزایش انگیزه و علاقه مندی به احداث پروژه های مشابه در بین افراد بومی در مناطق مشابه از موارد قابل اشاره است.

کاهش فرسایش خاک در مناطق پائین دست بندخاکی به دلیل کاهش سرعت جریان آب و نرسیدن سرعت آب به سرعت آستانه فرسایش، امکان ذخیره و استفاده از آب پشت بند جهت امور کشاورزی و افزایش تولید علوفه، کیفیت پس­چر مزارع منجر به کاهش فشار بهره برداران عرفی روی پوشش گیاهی و در نتیجه تقویت اکوسیستم طبیعی شده است.

با حفظ و ذخیره نزولات جوی، بهره ­برداری از منابع آبی جدید موجود در مخزن سد جهت استفاده در تولید محصولات کشاورزی سبب افزایش محصول، بهبود وضعیت اقتصادی بهره برداران عرفی (کشاورزان – دامداران) شده است.

اثرات اقتصادی شامل:

- افزایش محصولات کشاورزی و نتیجه افزایش درآمد افراد بومی

- ترغیب افراد به بهره برداری از زمین­های پایین­دست بند جهت کشاورزی

- راه­ اندازی حوضچه­های پرورش ماهی و درآمدزایی برای افراد بومی

اثرات اجتماعی- فرهنگی شامل:

- افزایش سطح آگاهی افراد بومی در اراتباط با اهمیت پروژه های آبخیزداری

- ایجاد اطمینان خاطر و دید مثبت در بین افراد بومی مبنی بر توجه و حمایت اداره منابع طبیعی در انجام فعالیت­های حفاظتی – حمایتی منابع طبیعی

- ایجاد همدلی و هم­افزایی بین افراد منطقه بمنظور حفظ و نگهداری بند خاکی

- ایجاد انگیزه بین خیرین منطقه جهت سرمایه­گذاری برای حفظ و احداث بند خاکی در منطقه

- کاهش فرسایش خاک

- کاهش رواناب

- افزایش ذخیره نزولات جوی

- کاهش سرعت جریان نزولات و در نتیجه افزایش میزان نفوذ آب در خاک

- بهبود وضعیت و تنوع پوشش گیاهی بومی منطقه در نتیجه ذخیره آب و حفظ خاک

بند خاکی مشارکتی حوزه آبطاف در شهرستان آبدانان استان ایلام

میانگین بارش­ منطقه بر اساس داده های نزدیک­ترین ایستگاه هواشناسی 668 میلیمتر در سال و عمده بارش­ها در فصول پائیز و زمستان است. علاوه بر نزولات جوی، رودخانه دائمی آبطاف با دبی متوسط سالیانه 5/4 مترمکعب بر ثانیه، تعداد 6 چشمه فصلی، نیز در منطقه وجو دارد. بعلاوه موارد اشاره شده، احداث بند خاکی منجر به ایجاد مخزن ذخیره با ظرفیت 1200 مترمکعب شده است.

احداث بند خاکی در اراضی ملی انجام شده ولی بهره ­برداری از آب ذخیره شده و دیگر اثرات زیست محیطی برای بومیان منطقه است

استفاده از دانش بومی افراد منطقه در مراحل تقویت و نگهداری بندهای خاکی توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان

حاصلخیزی کم اراضی در نتیجه ­ی فرسایش خاک

با ذخیره منابع آبی و کاهش فرسایش، کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی، تامین علوفه برای دام ­ها در منطقه افزایش پیدا کرده و امکان ایجاد شغل­ های دیگر نظیر پرورش ماهی فراهم شده است. در نتیجه درآمد افراد منطقه افزایش پیدا کرده و تمایل به مهاجرت کم شده است.

تقویت سفره­ های زیرزمینی و دبی چشمه­ های منطقه

روش معمول احداث بندهای آبخیزداری استفاده از بودجه و اعتبارات دولتی با استفاده از توان پیمانکاران بومی منطقه جهت احداث و در نهایت نظارت ادارات مناطع طبیعی شهرستان ها است

• شروع فعالیت احداث بندهای خاکی توسط آقای محمدی از علاقه مندان و تلاشگران حوزه حفظ و حراست از منابع طبیعی با حجم خاکریزی کم (با توجه به بودجه و امکانات محدود ایشان) در محل جمع آوری آبراهه های سیل خیز منطقه بوده است. با گذشت زمان و مشاهده موفقیت بند خاکی احداث شده در جنبه های مختلف مالی و زیست محیطی، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان تصمیم به تقویت و مهندسی نمودن بندهای خاکی گرفته است. فعالیت اصلی این طرح شامل اجرای عملیات خاکی با حجم 2000 متر مکعب است که بصورت مشارکتی با جوامع محلی ایجاد شده است. فعالیت اصلی این طرح شامل اجرای عملیات خاکی با حجم 2000 متر مکعب است که بصورت مشارکتی با جوامع محلی ایجاد شده است. استفاده از ادوات و ماشین آلات سنگین جهت خاکریزی و خاکبرداری، داده های میدانی و تصاویر ماهواره ای جهت برآورد حجم ذخیره ای نزولات از تکنیک های قابل اشاره اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان است.
  

ذخیره آب با استفاده از خشکه­ چین کوچک

استفاده از خاک رس منطقه در احداث بندهای کوچک جهت ذخیره کوتاه مدت نزولات

نقاط اشتراک شامل استفاده از منابع قرضه موجود در منطقه و توان افراد بومی در احداث و نگهداری از بندهای احداث شده و در نهایت بهره وری از این بندها توسط افراد بومی است.

نقاط تفاوت طرح نیز حجم خاکریزی بیشتر بند خاکی، نگاه مهندسی و استفاده از ادوات سنگین جهت تکمیل بندها، میزان بهره وری بیشتر در استفاده از آب ذخیره ای در کشاورزی و پرورش آبزیان است. تفاوت دیگر طرح در مشارکت مردم برای شروع و پیگیری اجرای پروژه و نیز همکاری و مشارکت منابع طبیعی با مردم محلی است.

با توجه به موفقیت طرح، آگاهی و اطلاع رسانی به افراد مناطق مجاور توسط کارشناسان منابع طبیعی استان، تمایل به احداث بندهای خاکی افزایش پیدا کرده است. در سال­ های اخیر تعداد 6 بند خاکی (با ظرفیت ذخیره آبی 2272000 مترمکعب در سال) با همت افراد بومی و خیرین محلی در منطقه احداث و بهره برداری شده است. 

1. آقای علی محمد محمدی

2. افراد بومی، دهیاری و شورای روستاهای منطقه

3. شرکت ­های پیمانکاری بومی منطقه

1. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور

2. اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام

3. اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان آبدانان

1. آقای علی محمدی احداث اولیه بندخاکی را انجام داده است.

2. افراد بومی در مراحل اجرایی و حفاظتی بند خاکی و دهیاری و شورای روستا در هماهنگ کردن افراد بومی جهت افزایش هم­افزایی هرچه بیشتر نقش داشته اند.

3. پیمانکار بومی منطقه نیز در مرحله مهندسی سازی و افزایش ظرفیت ذخیره بند خاکی نقش داشته داشته است.

4. سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ایلام در تخصیص اعتبارات تکمیل پروژه نقش داشته­اند.

5. اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام در شناسایی و انتخاب منطقه جهت اجرای طرح نقش داشته است.

 6. این طرح تحت نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان آبدانان (ناظر مقیم) انجام شده است.

اثرات اقتصادی:

1. افزایش درآمد حاصل از افزایش محصولات کشاورزی، پرورش ماهی و همکاری در احداث بند خاکی

2. کاهش فرسایش خاک و در نتیجه افزایش حاصلخیزی زمین های کشاورزی

3. امکان ذخیره نزولات جوی و مدیریت آن برای استفاده بهینه بهره برداران محلی

اثرات اجتماعی- فرهنگی:

1. انتقال تجربیات موفق حاصل از احداث بند خاکی به افراد مناطق مجاور از طریق بازدیدهای میدانی و برگزاری دوره های آموزشی

2. افزایش اهمیت و جایگاه منابع طبیعی و پروژه های آبخیزداری بین افراد بومی

3. افزایش درآمد، بهبود سطح زندگی مردم محلی منطقه و در نتیجه کاهش تمایل به مهاجرت در بین افراد

1. افزایش تولید در واحد سطح و نیز ایجاد منابع درآمدی جدید (پرورش ماهی) منجر به کاهش تخریب و ایجاد شخم و شیار در عرصه­ های ملی و منابع طبیعی شده است.

2. کاهش فرسایش خاک

3. تقویت سفره ­های آب زیرزمینی

4. بهبود وضعیت پوشش گیاهی منطقه

5. کاهش روند بیابانزایی در منطقه

1. ایجاد انگیزه و آگاهی بین افراد بومی مناطق مجاور و احداث 6 بند خاکی دیگر

2. کاهش سیلاب ­های منطقه در نتیجه ایجاد بندهای خاکی

3. افزایش سطح ایستابی سفره های زیرزمینی و چاه های منطقه

1. احداث بند خاکی علاوه بر فوائد چندجانبه زیست­ محیطی- مالی نظیر کنترل فرسایش، افزایش حاصلخیزی و بالا رفتن میزان ذخایر آبی در منطقه شده.

2. به دلیل استفاده از منابع قرضه منطقه و توان نیروهای بومی منجر به کاهش هزینه­ ها شده است.

3. افزایش تولیدات کشاورزی، تولید و پرورش آبزیان و کسب درآمد افراد بومی منجر به کاهش تخریب عرصه­ ها شده است.

4. میزان فرسایش خاک در منطقه حدود 20 تن در هکتار در سال بوده که بعد از اجرای پروژه به کمتر از 6 تن در هکتار برای هر سال رسیده است

با توجه به موفقیت بند خاکی احداث شده، استفاده از مصالح و نیروهای بومی، جلوگیری از روند فرسایش خاک، استقرار و بازگشت برخی گونه های بومی، افزایش آگاهی افراد بومی در ارتباط پتانسیل زیست محیطی منطقه و پروژه های اجرایی منابع طبیعی و در نهایت کسب درآمد بیشتر و بهره وری از منابع برای افراد بومی منجر به احداث بندهای جدید و حفاظت از بندهای احداث شده می­شود.

در قسمت ­های دیگر شهرستان آبدانان که بلحاظ بافت خاک امکان احداث بندهای خاکی دارند نیز تعداد شش بند خاکی احداث شده است. چندیدن نقطه دیگر استان نیز در مرحله بررسی پتانسیل احداث بندهای خاکی با هماهنگی جوامع محلی است.

سازمان منابع طبیعی و  آبخیزداری کشور و نیز سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ایلام در تامین و اختصاص منابع مالی طرح همکاری داشته اند، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام بهمراه

اداره منابع طبیعی شهرستان آبدانان در جانمایی، شناسایی، خاکریزی، احداث، تکمیل بندها و نیز برگزاری کلاسهای آموزشی ترویجی در ارتباط با اهمیت منابع طبیعی، معرفی پتانسیل منطقه برای بومیان مشارکت داشته­ اند.

1. استفاده از دانش و توان جوامع محلی و بهره برداران در پروژه های آبخیزداری منجر به کاهش هزینه­ ها شده است.

2. فعالیت های آبحیزداری اثرگذار و قابل لمس در زندگی افراد بومی، منجر به بازخورد مثبت و گسترش پروژه ها در بخش ­های مجاور می ­شود.

3. آموزش افراد بومی و برگزاری کلاس ­ها و بازدیدهای میدانی منجر به ایجاد انگیزه برای افراد خواهد شد

1. استفاده از توان و سپردن کارها به خود افراد بومی در مراحل اجرای کارها، بشدت در کاهش هزینه ها موثر است.

 2. افزایش سطح درآمد مردم محلی در نتیجه افزایش تولید در واحد سطح- تنوع در منابع درآمدی جوامع محلی از عوامل موثر در موفقیت پروژه هاست.

3. با توجه به منابع محدود مالی جوامع محلی در احداث و گسترش تجربیات موفق، بخش دولتی و خصوصی می بایست در تجربیات موفق بومی سرمایه گذاری نمایند، این مسئله علاوه بر فوائد متعدد زیست محیطی، به توان افزایی و ترغیب افراد بومی در مشارکت پروژه ها منجر می شود

1. انتخاب و جانمایی مناسب با اقدامات مهندسی پروژه ­ها از عوامل موفقیت طرح بشمار می­رود.

2. در مناطق با بارندگی نامنظم و سیل­خیز، احداث بندهای خاکی منجر به بالا رفتن امکان بهره­ وری از منابع شده است.

3. آموزش و اطلاع رسانی آماری به افراد بومی در مورد کارکردهای پروژه ­ها منجر به ایجاد رضایت خاطر و همکاری هرچه بیشتر افراد خواهد شد.

4. افزایش سطح خاکریزی، انتخاب محل های (با توپوگرافی) مناسب جهت استفاده از نیروی ثقل آب ذخیره شده پشت بندخاکی تا رسیدن به منطقه مورد استفاده منجر به افزایش بهره وری از منابع شده است.