حق مالکیت معنوی مربوط به پروژه احیاء و بهره برداری از محصولات فرعی جنگلی و مرتعی( باریجه­کاری کوه گچلی) شهرستان مانه و سملقان (اجرا شده توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مانه و سملقان به نمایندگی از سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور) می باشد و با مشارکت جوامع محلی در شهرستان مانه و سملقان اجرا شده است.

اجرای پروژه زیر نظر اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان شمالی و اداره منابع طبیعی و آّبخیزداری شهرستان مانه و سملقان به صورت هماهنگ و منسجم از همکاری پیمانکاران و مشارکت مردمی بهره برده و بصورت شایسته ای در پیشبرد اقدامات و اهداف متعالی پروژه همکاری می­نمایند.

حفاظت از خاک و آب، بهبود شرایط معیشت، ایجاد معیشت جایگزین

با توجه به اينكه با کشت باریجه از ورود دام به اراضی کشت شده جلوگیری می­شود و ورود دام کنترل و قرق می­شود لذا از تخریب مراتع تا حد زیادی جلوگیری می­­شود همچنین در سالهاي دوم، سوم بهره‌برداري انجام نمي‌گيرد، لذا لازم است در این سالها ، يك نفر قرقبان مطلع و علاقمند هر سال به مدت دو ماه بكار گرفته شود که این امر حفاظت از این اراضی را تا حد زیادی تأمین می­کند. 

1- جایگزینی گونه مورد برداشت واستمرار اصل تولید

2- افزایش کیفیت وکمیت محصول موردنظر

3- افزایش سطح عرصه مفید و قابل بهره برداری گونه باریجه

5- مشارکت بهره برداران بومی دراحیاء مناطق برداشت شده ونهایتاً ایجادتعلق خاطردرآنان وحفاظت ازعرصه احیاء شده

6- مطالعه وبررسی چگونگی مراحل رشد بوته و برآورد مناسبترین زمان برداشت محصول

توسعه و ترویج اجرای پروژه ها به صورت مشارکتی و افزایش هرساله بر سطح زیر کشت باریجه و ترغیب شدن اهالی به کشت باریجه در اراضی مستثنیات

همچنین از باريجه براي تغذيه دام استفاده مي‌شود (از سبزينه و علوفه خشك شده حاصل از ساقه و برگ اين گياه نيز در زمستان جهت تعليف دام مصرف مي‌كنند).

باتوجه به امکان وجود آفت ملخ در منطقه هماهنگی با جهادکشاورزی جهت اقدام به موقع و از بین بردن آفت

برگزاری کلاس آموزشی-ترویجی 120- نفر-ساعت-کلاس آموزشی جمع­آوری و اهمیت گیاه باریجه 

اجرای مشارکتی کپه کاری گیاهان علوفه ای و مرتعی (گیاه باریجه)، اجرای مشارکتی عملیات حفاظت و برداشت گیاه باریجه

     1-            اجرای این طرح 477 نفر روز اشتغال زایی را در برداشته که در افزایش درآمد خانوارها نقش بسزایی داشته است.

     2-            اشتغالزایی موقت برای افراد تحت عنوان قرقبانی  

     3-            ساماندهي امر بهره برداري و افزايش توان اقتصادي اهالي منطقه

در مناطقی که دامداران از نظر تأمین علوفه رمستانه در مضیقه بودند  با اخذ موافقت از جمع‌آوری ساقه‌های خشک شده پس از ریزش بذرهای تولیدی جهت تعلیف دام استفاد شد.

برگزاری کارگاه های آموزشی- معیشتی150 نفر- ساعت-دوره های آموزشی و معیشتی مختلف به منظور کاهش وابستگی درآمد خانوارهای روستایی به منابع طبیعی و تبدیل معیشت های خرد به معیشت های پایدار و دارای صرفه اقتصادی مناسب از جمله درآمد زایی کاشت باریجه در منطقه به صورت مشارکتی

از طریق قرق و اعمال سیستم های چرایی مناسب پس از ظرفیت سازی و ترویج استفاده صحیح از منابع طبیعی، کپه کاری گیاهان مرتعی و علوفه ای و همچنین دارویی از جمله باریجه به منظور احیاء و بازدهی اقتصادی بیشتر مراتع، احداث آبشخور به منظور تامین آب شرب مناسب و قابل دسترسی برای دام ها که منتج به توزیع صحیح دام در مرتع و تعلیف یکنواخت در مراتع خواهد گردید که یک از فاکتورهای اصلی بهره برداری اصولی از مراتع می باشد .

- جایگزینی گونه مورد برداشت و استمرار اصل تولید

2- افزایش کیفیت وکمیت محصول موردنظر

3- افزایش سطح عرصه مفید و قابل بهره برداری گونه باریجه

5- مشارکت بهره برداران بومی در احیاء مناطق برداشت شده و نهایتاً ایجاد تعلق خاطر در آنان و حفاظت از عرصه احیاء شده

6- مطالعه و بررسی چگونگی مراحل رشد بوته و برآورد مناسبترین زمان برداشت محصول

لازم به ذکر است کلیه اقدامات صورت گرفته مذکور در بالا با در نظر گرفتن جنبه اقتصادی و اعتماد سازی در بین جوامع محلی صورت پذیرفته است. علاوه بر این، اقداماتی نیز صورت گرفته که  صرفا جنبه ی اجتماعی و فرهنگی داشته است. به عنوان مثال از آنجا که درآمد اهالی به علت کمبود آب و زمین کافی پایین است لذا در بحث ایجاد و افزایش درآمد پروژه­هایی این چنینی می­تواند نقش بسیار مهمی داشته باشد که این امر باعث جلوگیری از مهاجرت به شهرها و حاشیه نشینی و پرداختن به شغل­های کاذب می­­شود. همچنین می توان به این موضوع اشاره کرد که دامداری در حال حاضر یک معیشت پایدار محسوب نمی شود و حتی در اکثر مواقع منجر به ضرر و زیان برای دامداران می گردد و جوامع محلی به هیچ عنوان قادر به گذران زندگی خود صرفا از طریق دامداری نیستند . اما بر حسب عادت و به منظور سرگرم شدن همانند کسی که به پرورش کبوتر سرگرم است و هر روز روی پشت بام کبوتر های خود را پرواز میدهد. اکثر دامداران ما نیز وضعیتی مشابه را دارا هستند و به خاطر سرگرمی و تفریح رهسپار کوهستان و مراتع می گردند. مراتعی که به دلیل چرای مفرط و خارج از فصل پوشش گیاهی چندانی برای تامین خوراک دام ها ندارد پس دام ها با این پیاده روی های طولانی ضعیفتر و لاغرتر می شوند. پس چه دلیلی برای طی این مسافت طولانی و اتلاف وقت می تواند وجود داشته باشد؟ بنابراین علاوه بر آموزش شیوه های نوین دامداری و اصول تعذیه صحیح دام می بایست با ارتقای سطح رفاه و سرگرمی و جایگزین کردن سرگرمی ها و تفریحات مفید در بین خانوارهای روستایی حتی باعث خروج دام از مراتع، و در نتیجه حفاظت از منابع طبیعی و رشد اقتصاد دامداران گردید زیرا که ترک عادت موجب مرض است و این مرض محتاج درمان و پیشگیری و مسکن است . 

- افزایش تولید مراتع از طریق 100 هکتار کپه کاری و بذر پاشی گیاهان داروئی و  مرتعی 

اجرای پروژه باریجه ­کاری کوه گچلی از سال 1397آغاز شده است  منطقه طرح بهره برداری باریجه گچلی به مساحت 1511 هکتار در ۵۵ کیلومتری غرب شهرستان مانه و سملقان و در موقعیت جغرافیایی 91°۵۶ طول شرقی و 60°37 عرض شمالی قرار گرفته و متوسط بارندگی سالیانه آن طی یکدوره ۲۵ ساله 290 میلیمتر بوده و حداقل و حداکثر درجه حرارت مطلق آن طی همان دوره معادل7/ 16- و 43  درجه سانتیگراد می باشد.  

 ارتفاعات گچلی که در ادامه رشته کوههای البرز می باشد در غرب شهرستان مانه و سملقان قرار گرفته است عمدتا در جریان حرکتهای کوه زایی خیلی شدید واقع شده  بطوریکه در لایه های آهکی و مارنی کرتاسه گسلها و بریدگیهای فراوان را بوجود آورده و منجر به بروز دره های نسبتا عمیق با دیواره های پر شیب گردیده است. بنظر می رسد لایه های مارنی و گچی و ماسه ای که از تشکیلات دگرگون یافته دوران سوم زمین شناسی محسوب وی شوند و برروی لایه های آهکی و مارنی دوران دوم قرار گرفته اند بیشتر در حاشیه دره ها وجود داشته باشند. در ارتفاعات و برروی تشکیلات فوق سطوح رسی و رسی شنی به شکل یک قشر نازک نسبتا نرم خاک همراه با قطعات کوچک و بزرگ سنگ مشاهده می شود که خاستگاه و رویشگاه اصلی گیاهان این منطقه محصوب می شود طبق اقليم نماي آمبرژه منطقه داراي اقليم نيمه خشك‌ سرد است و همچنین متوسط بارندگی منطقه 255 میلیمتر، میانگین حداکثر دما در گرمترین ماه سال برحسب درجه کلوین 311 درجه، میانگین حداقل­های دما در سردترین ماه سال 7/257 درجه کلوین و شاخص آمبرژه 4/18 می­باشند.

نتایج حاصل از داده‌های سدیم خاک مقدار غلظت سدیم در مرتع گچلی ( ppm77/35) می‌باشد. کلسیم خاک در مرتع گچلی   ppm13/1596 می‌باشد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که  درصد نیتروژن خاک در مرتع گچلی  039/0 درصد است.

گیاه باریجه عموماً در کوهستانها و ارتفاعات بالای ۲۰۰۰ متر مناطقی مثل خراسان، زنجان، تهران (شهرستانک)، دماوند و چهارمحال و بختیاری رویش دارد.

عمده رویشگاههای این گیاه در استانهای خراسان ، اصفهان ، تهران ، مازندران ، مرکزی و زنجان می باشد

تیپ غالب گیاهی منطقه را درمنه ، شور ،گندمیان چند ساله و گیاهان بالشتکی تشکیل می­دهند

میزان متوسط بارندگی منطقه 255 میلیمترمی­باشد  روستای دربند دارای دو چشمه و یک رشته قنات که جمعاً با دبی ۳۴ لیتر در ثانیه نیاز آبی کشاورزان و آب مورد نیاز دام را تامین می کنند.

اکثر ساکنین روستای دربند به علت کمبود آب و زمین کافی و نداشتن دام و باغ در وضعیت اقتصادی نامناسبی به سر می‌برند و درآمد ناچیز دارند متوسط درآمد هر خانوار ماهانه معادل یک میلیون  و دویست هزار ریال می باشد .

- مستندسازی

-موانع سياستي: اگرچه دولت ايران سياست هايي را براي پرداختن به تخريب منابع طبيعي و محيط زيست تدوين كرده است، اما فقدان يك دستورالعمل سياستگذاري منسجم، براي رويكردي هماهنگ در مديريت جامع منابع طبيعي، مانعي مهم بوده است. سياست هاي سازمان هاي مختلف در اغلب اوقات با هم سازگاري نداشته و بعضاً در تضاد با هم هستند. گرچه تلاش هايي در راستاي جامع سازي سياستگذاري و فعاليت ها انجام شده، اما اين تلاش ها از بي تعهدي ها و عدم پايبندي سازماني و سياسي، بسيار آسيب ديده اند و منجر به عدم پایداری فعالیتهای انجام شده در سطح محلی شده است. بنابراين، ارتقاي تعهد سازماني، سياسي و پايبندي براي اجرا، پايدارسازي هماهنگي جامعيت ميان بخش ها و نهادهاي مختلف بستگي دارد. فقدان مشوق هاي مالي جوامع محلي و ساير دست اندركاران براي حفاظت از منابع طبيعي از دیگر چالش­ها و مشکلات است.

رفع چالش های مربوط به بهره­برداری از محصولات فرعی مراتع و همینطور بهره برداری اقتصادی تر از مراتع با رویکرد حفظ احیاء و بهره برداری پایدار و در نتیجه واگذاری اجرای طرح های حفاظتی و احیایی و اقتصادی به مرتعداران ذینفع سامان های عرفی.

1-   شناسایی منابع تولید براساس اصول پایدار اکولوژیکی آن.

2- حفظ توان تولیدی رویشگاه

3-  برنامه ريزي اصولي و علمي به منظور شناسايي، حفظ و احياء، توسعه و بهره برداری رويشگاههاي موجود

4-  ساماندهي امر بهره برداري و افزايش توان اقتصادي اهالي منطقه در قالب تشكلهاي مردمي (تعاوني ها)

5- مشاركت بوميان بمنظور ايجاد تعلق خاطر و بالا بردن انگيزه

6-  كسب درآمد ارزي حاصل از صادرات محصولات فرعي به خارج از كشور

7- كنترل عمليات بهره برداري و نظارت بر كميت و كيفيت توليد بر اساس اصول توليد

1-     از فعالیتهای پروژه در بخش حفظ توان تولیدی رویشگاه می­توان به مواردی نظیر کشت مشارکتی و حفاظت جهت جلوگیری از برداشت بی­رویه و قاچاق اشاره کرد.

2-     از فعالیتهای پروژه در بحث برنامه ريزي اصولي و علمي به منظور شناسايي، حفظ و احياء، توسعه و بهره برداری رويشگاههاي موجود می­توان به کلاس آموزشی و ترویجی نحوه­ی کاشت و بهره­برداری صحیح گیاه باریجه اشاره کرد.

3-     از فعالیتهای پروژه در بحث ساماندهي امر بهره برداري و افزايش توان اقتصادي اهالي منطقه در قالب تشكلهاي مردمي (تعاوني ها) میتوان به اولویت در واگذاری در پروژه­های منابع طبیعی به افراد بومی منطقه اشاره کرد.

4-     از فعالیتهای پروژه در بحث كسب درآمد ارزي حاصل از صادرات محصولات فرعي به خارج از كشور میتوان به زمینه­سازی جهت ارسال محصول به کشوره­های خارجی اشاره کرد.

از فعالیتهای پروژه در بحث كنترل عمليات بهره برداري و نظارت بر كميت و كيفيت توليد بر اساس اصول توليد میتوان به  بازدیدهای­های سرزده و نظارت از منطقه و محل دپو اشاره کرد.

مطالعات علمی و فنی برای شناسایی نقاط ضعف و قوت و تعریف پروژه های مناسب، بدون هم فکری و مشارکت مردمی منجر به نتیجه نخواهد شد. در مرحله اجرا نیز مشارکت مردم در ابعاد مالی و انسانی ضرورت داشته و حتی پس از آن در امر نگهداری از پروژه‏ها تنها  همکاری مردم می تواند تضمین کننده موفقیت طرحها و پروژه ها باشد و از آنجا که این پروژه با مشارکت مردم اجرا شده است بنابراین تمام اهداف مذکور محقق شده است.

روش های معمول در واقع همان روش هایی بوده است که دولت تا پیش از این اجرا می کرده است که در پی آن متحمل هزینه های بسیار و در برخی موارد عدم کسب نتایج مثبت شده است. با عنایت به تلاش دولت به منظور برون سپاری کارها به بخش های خصوصی و کوچکتر کردن بدنه خود این معنا تلقی میگردد که در صورت عدم مشارکت جوامع محلی در عملیات اجرایی مختلف دولت توان تخصیص اعتبار مورد نیاز برای اجرایی شدن عملیات را ندارد. همچنین حرکت در راستای چارچوب ها و قوانین دولتی و استفاده صرف از کارشناسان دولتی و توقعات مردم و جوامع محلی از سیستم دولتی و حل مسائل و مشکلات از بالا به پایین از دیگر روش های معمول مورد بحث می باشد. باید گفت که  این فعالیت ها توسط دولت بسیار زمان بر و هزینه بر و آکنده از خطا می باشد اما در مورد چنین پروژه­هایی که مشارکت مردم در آن دخیل است از آنجا که بخشی از منابع مالی و انسانی توسط مردم تأمین می­گردد زمان انجام پروژه­ها کوتاه­تر و هزینه­ها کاهش می­یابد حال آنکه در پروژه­های مشارکتی مردم پروژه را برای خود دانسته و از آن حفاظت ویژه دارند.

نقاط اشتراک: در هر دو روش هدف خدمت رسانی بوده و در راستای منتفع شدن مردم و جوامع محلی گام برداشته می شود و دستیابی به اهداف مثبت در هر دو روش مشمول وقت و هزینه بوده لذا تخصیص اعتبارات به موقع برای اجرایی شدن عملیات در هر دو روش لازم و پر اهمیت است.  

تفاوت ها: 1-تصمیم گیری بر عهده ی مردم می باشد 2- اعتماد سازی 3- تامین نیروی انسانی و مالی از جانب مردم 4-پیگیری 5- القای حس اعتماد به نفس و انگیزه مشارکت و اعتماد به دولت در روش موفق پروژه وجود دارد.

بله- تعمیم تجربیات بدست آمده از دانش بومی و روش های موفق و آزموده شده از این پروژه به پروژه کشت باریجه درکوه خمبی و سرای شهرستان گرمه تعمیم یافته است..  

کشت گیاه باریجه در این منطقه به صورت مشارکتی و با همبستگی و یاری بهره­برداران این منطقه و بدون مشارکت سایر تشکلها کشت شده است 

سازمان جنگلها، مراتع و ابخیزداری کشور

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی

اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی با توزیع بذر در اجرای این پروژه نقش داشته است. 

اثرات اقتصادی – اجتماعی ( از جمله فرهنگی) 

بهبود معیشت مردم و رفاه اقتصادی از طریق افزایش میزان بهره­وری پایدار از اراضی و بهره برداری بهینه از منابع آبی؛ کمک به درآمدزایی در مناطق روستایی؛ ایجاد مشاغل جایگزین؛ بهبود کیفیت زندگی از طریق افزایش منافع اقتصادی؛ روستاهای مشارکت کننده بواسطه اصلاح شرایط موجود و افزایش اقدامات حفاظتی و مولد (کالا و خدمات محیط زیستی) در منابع طبیعی (خاک، آب، پوشش گیاهی) منافع اقتصادی و زیست محیطی کسب می کنند. 

بهبود وضعیت منابع طبیعی و آبخیزداری:

تحقق منافع محیط زیستی، منافع مهمی را در راستای توسعه انسانی به همراه خواهد داشت. برخی از این منافع عبارتند از: 1- توقف روند نزولی بهره­وری منابع طبیعی و رشد و تعالی آن؛ 2- احیاء پوشش گیاهی و بهبود تنوع زیستگاهی در مراتع، جنگل ها و یا اراضی جنگلی تخریب شده ؛ 3- افزایش تنوع زیستی گونه های گیاهی و حیوانی در محصولات کشاورزی، احشام و یا منابع جنگلی؛ 4- حفاظت از تنوع فرهنگی ایران به موازات روش های پایداری که برای بهره­برداری از مراتع و جنگل ها در صورت می پذیرد. بنابراین دستاوردهای پروژه، فقر و تنگدستی را کاهش خواهد داد. توسعه معیشتهای جایگزین در میان جوامع روستایی و ارتقا تولید و کاهش شدت چرا در عرصه های طبیعی به توسعه پایداری منجر خواهد شد و منافع گروههای اصلی روستایی نظیر کشاورزان و دامداران را به همراه خواهد داشت

-تقاضای کشت باریجه در اراضی مستثنیات در منطقه: با مشاهده تأثیر کشت باریجه در اقتصاد این منطقه بهره­برداران دیگر از جمله بهره­برداران روستای زرد کشت این گیاه باارزش را در اراضی مستثنیات خود انجام دادند.

 2-کشت باریجه در احاله مدیریت طرح­های مرتعداری: با توجه به ارزش اقتصادی این گیاه در احاله مدیریت طرح­های مرتعداری کشت این گیاه در مراتع پیش­بینی می­شود که از جمله این موارد کشت این گیاه در مرتع سامان محله است.

بله- براساس محاسبات انجام شده تعداد بوته در هر هکتار 447 بوته مي باشد. همچنين براساس آماربرداريهاي انجام شده و اطلاعات حاصله از بهره برداران محلی توليد متوسط هر بوته 19.5 گرم برآورد گرديده است.. بنابراين:  تعداد بوته قابل بهره برداری در هر پلات به طور میانگین 23/6 بوته ( حد پایین برآورد) پس از کسر 25 درصد جهت حفاظت و احیاء رویشگاه می باشد.  همچنین تعداد بوته قابل بهره برداری در هر هکتار 467 عدد برآورد گردید.                                                                           

  بوته1                19.5(gr)   

      x = 497.5 * 19.5(gr) = 9.7 kg    توليد محصول در هر هکتار (کیلوگرم )                                             

    پس: محصول کل رويشگاه حدود                                                        582=7/9*60      

با در نظر گرفتن 10% افت برداشت محصول :                                           

محصول خالص قابل استحصال حدود                                          

  بنابراين کل محصول خالص قابل استحصال با در نظر گرفتن 10% درصد افت برداشت 9/523 کيلوگرم               مي باشد.

      با توجه به وسعت عرصه های مفید بهره برداری و برنامه ریزی بهتر برای عملیات احیاء و برداشت محصول مدت زمان بهره برداری 3 سال در نظر گرفته شده است. در جدول زیر مقدار محصول تولیدی به تفکیک رویشگاهها ارائه شده است.

جدول شماره (3)- مقدار محصول قابل استحصال به تفکیک رویشگاه

بله- با توجه به تجربیات و نتایج به دست آمده پس از هر دوره­ی سه ساله مساحت به میزان60 هکتار افزایش می­یابد که این خود نشان­دهنده­ی نتایج بسیار خوب پروژه است که باعث افزایش میل و رغب اهالی نسبت به پروژه­های نظیر این پروژه شده است.

بله- به کوه خمبی و سرای در شهرستان گرمه

خیر

درس آموخته ها با توجه به تجارب بدست آمده به صورت پیشنهاد مطرح می گردد و در بطن خود حکایت از راه های ناموفق پیموده شده می کند.

- منابع انسانی برای هر پروژه و الگو یکی از مهمترین منابع و پتانسیل های در خور توجه می باشد. باید از منابع انسانی آگاه و متخصص برای پروژه های مشارکتی استفاده کرد در این زمینه ابتدا باید وضعیت فرهنگ مردم بالا رود و دانش منابع طبیعی تجدید شونده ارتقاء یابد زیرا که هیچ فعالیتی در روستا بدون مشارکت مردم دوام نخواهد داشت و این مشارکت هم در مرحله­ اجرا و هم در مرحله­ نگهداری پروژه است. تجربه نشان دهنده­ این است که در پروژه­هایی نظیر این پروژه چون مشارکت مردم نقش اساسی دارد باید این مشارکت را علاوه بر جذب، حفظ و تقویت کرد. همچنین در واگذاري طرحهای  بهره برداري از محصولات فرعی مرتعی اولویت با بهره برداران محلی بخصوص افراد ذینفع هر سامان باشد.

1. ساکنین منطقه طرح به علت کمبود آب و زمین کافی و نداشتن دام و باغ در وضعیت اقتصادی نامناسبی قرار دارند و درآمد ناچیزی دارند بنابراین می­توان از طرح­های بهره­برداری از محصولات مرتعی و جنگلی نظیر پروژه باربجه ­کاری کوه گچلی بیشتر بهره برد و از آن بعنوان معیشت جایگزین استفاده کرد. همچنین می­توان با نظارت دقيق بر عمليات بهره برداري به نحوي که عمر و توان توليد بوته های مورد بهره برداري برای سالهای آتی حفظ گردد از این پروژه استفاده حداکثری داشت. 

به عمليات و برنامه هاي قرق و حفاظت به منظور تجديد حيات طبيعي و نهايتاً افزايش سطح عرصه هاي مفيد، توجه کافي مبذول و برابر برنامه هاي تعيين شده در طرح دقيقاً عمل شود.

در ايجاد انگيزه و افزايش علاقمندي کارشناسان و مسئولين مربوطه تمهيدات و تدابير مقتضي اتخاذ و موجبات تشويق و ترغيب بيش از پيش آنان را فراهم و امکانات لازم در اختيارشان نهاده شود.