سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی

پروژه ترسیب کربن توسط سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور (دفتر امور بیابان) و دفتر عمران ملل متحد در ایران (UNDP) و با مشارکت دفتر امور بيابان و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان به مرحله اجرا درآمده است. جوامع محلی از مهمترین شرکای اجرایی پروژه محسوب می شوند. در اجرای این پروژه ارزشها، منافع و سلایق گوناگون دست اندرکاران محلی پروژه در نظر گرفته شده است.

کاهش فقر و افزایش شاخص درامد جوامع روستایی و به تبع آن کاهش مهاجرت

مشارکت جامعه روستایی در مباحث احیاء دست کاشت عرصه های منابع طبیعی،برگزاری جلسات توجیهی و تشویقی با جوامع محلی،بازدید میدانی از تجارب موفق سایر استان ها و نمونه های استانی، انتخاب جوامع محلی به عنوان قرقبانان منطقه،  ایجاد مشاغل درآمدزا عروسکهای بومی در راستای حفظ منابع طبیعی به منظور کاهش فشار دام بر مراتع موجب کاهش تخریب محیط زیست و منابع طبیعی می گردد.

انجام کلیه امورات پیمانی – قراردادی با جامعه روستائی و شرکت تعاونی و واگذاری کلیه مراحل تصمیم گیری و پایش و ارزیابی به تعاونی و اعضای گروههای توسعه روستایی بطویکه با مشارکت و همکاری و انسجام صورت گرفته اقدام به نهالکاری، هلالی آبگیر، آبیاری های سنواتی ، تولید نهال ، بذرپاشی و بذرکاری ،مدیریت چرا و قرق جمع آوری بذر. ایجاد مشاغل درآمدزا عروسکهای بومی در راستای حفظ منابع طبیعی به منظور کاهش فشار دام بر مراتع موجب کاهش تخریب محیط زیست و منابع طبیعی می گردد.

الگوبرداری و تعمیم از پروژه ترسیب کربن به عنوان الگوی موفق در 18 استان کشور و 11 شهرستان مرکز استان خراسان جنوبی و بهره مندی روستاهای محروم و مرزی از این الگوی موفق، بهره برداری از این الگو در بنیاد برکت، یسیج سازندگی، بنیاد مستضعفان، موسسات خیریه(خیریه امام علی) و توسعه انرژیهای نو در سطح پروژه های استان خراسان جنوبی.

در اثر اجرای پروژه ترسیب کربن در سطح شهرستانها استان توسعه عروسکهای بومی در مناطق با فرهنگ و آداب روسوم منطقه صورت گرفته و تا کنون در سطح 150 خانوار روستایی در حال بهره برداری می باشد.

برگزاری کارگاه های آموزشی مرتبط،با نقش عروسکهای بومی در سطح روستاهای پایلوت پروژه. کاهش تخریب پوشش گیاهی در اثر ترویج نقش عروسکهای بومی در حفظ منابع طبیعی کاهش آلودگی محیط زیست و بهبود تلطیف آب و هوا و نیز افزایش امید به زندگی و افزایش علوفه دام در اثر کاهش تخریب.

برگزاری کارگاه های آموزشی، برگزاری اردوهای علمی برای جامعه روستایی در سایر استان ها با هدف اشتراک تجارب نمونه های موفق ،

مشارکت و همکاری جامعه روستایی از مرحله تصمیم گیری تا اجرا در حوزه های (احیایی،عمرانی،زیرساختی،حفاظت،آموزشی و....) ، تشکیل گروه های توسعه روستائی و نیز افزایش آگاهی های مردمی.

ایجاد مشاغل پایدار و درآمدزا بر اساس توان بالقوه روستائیان و ظرفیت های موجود روستا، مشارکت در توسعه مشاغل درآمدزا نظیر عروسکهای بومی و کاهش تخریب که بدنبال آن افزایش درامد از محل تعلف دام از مراتع صورت می گیرد و بهبود وضعیت معیشتی درآمد روستاییان از محل کاهش هزینه های خرید سوخت بابت گرم نمودن آب و .. ص.رت می گیرد بدست خواهد آمد.

تشکیل گروه های توسعه روستائی و عشایری، برگزاری کارگاه های  آموزشی، تشکیل شرکت تعاونی روستایی، عضویت شرکت تعاونی در اتحادیه ها و صندوق های شهرستانی و استانی.

افزایش پوشش گیاهی منطقه، کاهش فرسایش خاک، افزایش ترسیب کربن، افزایش حیات وحش، بهبود تولید علوفه، بهبود درآمد روستاییان

افزایش علوفه دام، افزایش میزان ترسیب کربن، افزایش درآمد از طرق فروش عروسکهای بومی و ..

بهبود دانش و مهارتهای جوامع محلی، افزایش حس تعلق خاطر به منابع طبیعی، کاهش آسیبهای اجتماعی و کاهش مهاجرت و افزایش جمعیت، بهبود وضعیت درآمدی جوامع محلی با ایجاد و راه اندازی صندوقهای خرد اعتباری و تجمیع منابع مالی و راه اندازی فرصتهای شغلی و ایجاد مشاغل درآمدزا نظیر عروسکهای بومی در راستای کاهش تخریب پوشش گیاهی.

کاهش تخریب و بوته کنی اراضی، افزایش سرانه فضای سبز، کاهش فرسایش،کاهش ریزگردها و غبار،افزایش ترسیب کربن از طریق فروش عروسکهای بومی و بهبود درآمد بهره برداران.

احیای عروسک های بومی استان خراسان جنوبی

محل تولید عمده عروسک های بومی منطقه اجرایی پروژه ترسیب کربن شهرستان سربیشه روستای تاجمیر می باشد و محل عرضه آن (موزه عروسک های بومی استان) در شهرستان بیرجند انتهای طالقانی 13 واقع می باشد

گرم و خشک

شور - بافت خاک: لومی شنی

تیپه ماهور با اراضی دشتی 

 فقیر با گرایش منفی

چاه عمیق با عمق بیش از 100 متر  شور و لب شور، قنات با دبی دو لیتر بر ثانیه و با کیفیت شیرین متوسط بارندگی سالیانه: 130 میلیمتر متوسط دمای سالیانه:22 درجه سلسیوس. متوسط شیب منطقه:8/2 درصد بافت خاک:لومی رسی رژیم حرارتی خاک:مزریک شیب عمومی:جنوب غربی شمال شرقی سرعت متوسط خاک: 40 کیلومتر در ساعت رژیم رطوبتی خاک:اریدیک

در روستای تاجمیر شغل غالب دامداری است و به دلیل شرایط خاص اقلیمی کشاورزی رونق ندارد.

پروژه ترسیب کربن در استان خراسان جنوبی برپایه توانمندسازی جوامع محلی به منظور ارتقاء فرهنگ زیست محیطی در بهره برداری از منابع طبیعی از جمله این پروژه هاست. یکی از مهمترین بخش های این پروژه و تکمیل کننده حلقه معیشتی جامعه محلی روستاهای منطقه اجرایی، موضوع صنایع دستی برپایه پتانسیل های موجود محلی و ارتقاء کیفیت و شیوه های بهره برداری پایدار از این ارزش سنتی می باشدکه از سال 1392 در قالب طرح ایجاد کسب و کار پایدار از طریق صنایع دستی برای منابع طبیعی اجراشد. اکنون بالغ بر 55 نفراز بانوان روستایی در حال تولید و عرضه عروسک های بومی خود به عنوان محصولی فرهنگی، حامی منابع طبیعی و محیط زیست هستند. 

وابستگی اشتغال روستاییان به دامداری و اقلیم خاص منطقه موجبات ورود بی رویه دام به مراتع و فشار دام را باعث می گردد که این مساله مستلزم ایجاد اشتغال جایگزین دامداری برای روستاییان می باشد.

عروسک های دست ساز منطقه اجرائی پروژه ترسیب کربن با همکاری و مشارکت جوامع محلی، سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان میراث فرهنگی استان احیا شد. صنایع دستی و هنرهای بومی منطقه، به اشتغال‌زایی برای جامعه محلی به ویژه بانوان پرداخته و از طریق ایجاد درآمدهای مکمل برای آنان، گامی در راستای بهبود شرایط زندگی این افراد بر می دارد و در نهایت وابستگی این جوامع را به منابع طبیعی که بهره‌برداری بیش از حد از آنان منجر به تخریب بی‌رویه‌ی آن‌ها خواهد شد، کاهش می دهد

یکی از اهداف پروژه ترسیب کربن دستیابی به توسعه پایدار روستایی است. توسعه پایدار به معنای ارائه راه حل هایی است که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب سامانه های زیستی، آلودگی جهانی، تغییر اقلیم، افزایش بی رویه جمعیت، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسانهای حال و آینده جلوگیری کند.

اشتغال‌زایی در منطقه اجرایی پروژه ترسیب کربن با هدف بهبود وضعیت معیشت روستاییان، کاهش تخریب مراتع و محیط زیست، بهبود شاخص توسعه انسانی و ... در حال انجام می باشد. ما بر این باوریم که ارتباط نزدیکی میان فقر و بیابانزایی و تخریب محیط زیست وجود دارد و با کاهش فقر و افزایش سطح درآمد خانوار و با ایجاد مشاغل دوست دار طبیعت می توان گامی در راستای حفظ منابع طبیعی و محیط زیست برداشت. از جمله اهداف این طرح می توان به موارد زیر اشاره کرد:

·        معرفی فرهنگ و پیشینه عروسک‌سازی در خراسان جنوبی

·        معرفی انواع عروسک‌ها و  شیوه ساخت آن‌ها در مناطق مختلف ایران

·        آشنا کردن مردم به ویژه نسل جوان با فرهنگ و عروسک‌های مردم بلوچ ساکن در تاجمیر

·        آشنا کردن نسل جوان با هنر قالیبافی و قالیچه‌های تصویری خراسان

·        آشناکردن جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان با فرهنگ اقوام ایران

·        آشنایی با منابع طبیعی خراسان و دانش بومی مرتبط با طب سنتی و موارد استفاده گیاهان دارویی این منطقه

·        جمع‌آوری و گسترش بخش مجموعه عروسک‌های خراسان

·        شناسایی عروسک‌های بومی فراموش شده خراسان و ایران و احیای آنها

·        تشویق و حمایت از سازندگان عروسک‌های بومی خراسان

·        ترغیب جامعه خصوصا کودکان و نوجوانان به استفاده از عروسک‌های بومی به عنوان یک نماد فرهنگی در زندگی روزمره

·        ترویج فرهنگ و هنر از طریق اجرای کارگاه‌های عروسک و فرهنگ و جشنواره های فرهنگی و آیینی

·        طراحی و نمونه‌سازی عناصر مختلف فرهنگی و هنری در قالب عروسک و به نمایش گذاشتن آنها

·        حفظ و احیای منابع طبیعی با افزایش شاخص درآمد

کاهش تخریب مراتع با کاهش تکیه درآمد مردم روستایی بر دامداری و ایجاد اشتغال جایگزین

در راستای پروژه احیای هنر صنایع دستی در سطح روستاها، در نهایت هنرهای فراموش شده زنان دوباره پس از سال‌ها احیا و یادآوری شد. پس از برگزاری جلسات متعدد، زنان تمایل و رغبت خود را در ساخت هر نوع محصولی که از ذهن آنان سرازیر شده بود با ترکیبی از خلاقیت و نوآوری ساختند. هنر احیای صنایع‌دستی در سطح روستاها و سازندگان گسترش یافت.       

پس از استعدادیابی و شناسایی پتانسیل‌های هر منطقه و روستا و مشخص شدن توان زنان در هر شاخه صنایع‌دستی تصمیم به یافتن راه بازار فروش نمودیم. لازم به ذکر است فروش محصولات تا حال با ارسال به تهران، مشهد و سربیشه، بیرجند، و... جهت شرکت در نمایشگاه های متعدد و مرتبط با این هنر بوده است.

ارسال محصولات به تهران جهت فروش با توجه به اینکه هنگام احیای هنر بومی، تعداد قلیلی در این امر تعاونی و پروژه را همراهی نمودند اما پس از اینکه خرید محصول از زنان به صورت تضمینی و همچنین بازار فروش مهیا شده بود. با درآمد زنان افزایش اثرات فشار دام بر مراتع کاهش یافت و بانوان دیگر پیشرفت کار دیگران را از نزدیک لمس نمودند و علاقه و انگیزه آنان افزایش یافت.  

در نهایت اقدامات صورت گرفته منجر به راه‌اندازی موزه عروسک‌های بومی در شهرستان بیرجند گردید

مراحل احیای عروسکها:

·         استعدادسنجی و پتانسیل‌یابی مورد بررسی‌ در روستاهای تحت پوشش  پروژه :

-         سنجش اولیه میزان حضور و حمایت مردان روستا از این فعالیت

-         بررسی میزان مشغله بانوان و مسوولیت آنها در منزل و درجه اولویت فعالیت‌های هنری

-         میزان توجه و علاقه آنها به موضوع هنرهای بومی

-         میزان مشارکت و انگیزه بانوان جوان

·         برگزاری جشنواره عروسک‌های بومی خراسان جنوبی با هدف ایجاد انگیزه و شکوفایی استعداد جوامع محلی

·         حضور تیم اجرائی پروژه ترسیب کربن به همراه تیم موسسه آوای طبیعت پایدار در روستاهای هدف و برگزاری جلسات توجیهی

·         مشارت مردم محلی در ساخت عروسک‌ها و کمک به روستائیان در ساخت آنها همراه با برگزاری کارگاه‌های آموزشی ساخت عروسک

·         شناسایی افراد مستعد جهت مشارکت در پروژه و تولید صنایع دستی

·         ایجاد انگیزه دربانوان روستایی محدوده پروژه برای مشارکت در طرح و نیز انجام فعالیت‌های گروهی

• ثبت ملی عروسک های خراسان جنوبی در پژوهشکده میراث
• افزایش تعداد شاخه‌های هنر صنایع دستی و احیای آن   
• پیگیری مهر اصالت برای محصولات
• پیگیری کارت صنعتگری برای سازندگان  
• طراحی پاکت بسته‌بندی  برای عروسک‌ها
• طراحی  لوگو   

چاپ بروشور  و شناسنامه محصولات  

مراحل احیای عروسکها:

·         استعدادسنجی و پتانسیل‌یابی مورد بررسی‌ در روستاهای تحت پوشش  پروژه :

-         سنجش اولیه میزان حضور و حمایت مردان روستا از این فعالیت

-         بررسی میزان مشغله بانوان و مسوولیت آنها در منزل و درجه اولویت فعالیت‌های هنری

-         میزان توجه و علاقه آنها به موضوع هنرهای بومی

-         میزان مشارکت و انگیزه بانوان جوان

·         برگزاری جشنواره عروسک‌های بومی خراسان جنوبی با هدف ایجاد انگیزه و شکوفایی استعداد جوامع محلی

·         حضور تیم اجرائی پروژه ترسیب کربن به همراه تیم موسسه آوای طبیعت پایدار در روستاهای هدف و برگزاری جلسات توجیهی

·         مشارت مردم محلی در ساخت عروسک‌ها و کمک به روستائیان در ساخت آنها همراه با برگزاری کارگاه‌های آموزشی ساخت عروسک

·         شناسایی افراد مستعد جهت مشارکت در پروژه و تولید صنایع دستی

·         ایجاد انگیزه دربانوان روستایی محدوده پروژه برای مشارکت در طرح و نیز انجام فعالیت‌های گروهی

• ثبت ملی عروسک های خراسان جنوبی در پژوهشکده میراث
• افزایش تعداد شاخه‌های هنر صنایع دستی و احیای آن   
• پیگیری مهر اصالت برای محصولات
• پیگیری کارت صنعتگری برای سازندگان  
• طراحی پاکت بسته‌بندی  برای عروسک‌ها
• طراحی  لوگو   

چاپ بروشور  و شناسنامه محصولات  

این پروژه نمونه مشابه در سطح ملی نداشته است

بله- تهیه برشور و بوکلت از فعالیت های صورت گرفته و معرفی ان به متقاضیان. برگزاری دوره های آموزشی برای بهره برداران. تعمیم آن در سایر شهرستانها استان و خارج استان.

1-  گروه های توسعه روستایی و صندوق های خرد اعتباری

2- شرکت تعاونی روستایی الغدیر

1- سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور

2- سازمان ملل متحد

3- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی

4- اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان

1-  گروه های توسعه روستایی: به عنوان مجریان اصلی و تولید کنندگان به شمار می آیند.

2- شرکت تعاونی روستایی الغدیر : به عنوان نماینده پروژه مسئول هماهنگی و مدیریت امور است.

3-  اداره کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان: مکان موزه عروسک را در اختیار شرکت تعاونی قرار داده است.

4- اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی و سازمان جنگل‌ها  مراتع و آبخیزداری کشور و  سازمان ملل متحد به عنوان سازمان‌های مدیریتی و ناظر با حمایت‌های مالی و ... کمک کننده بوده‌اند.

1- افزایش حس همدلی و مشارکت

2-  افزایش سطح درآمد خانوار

1- کاهش فشار دام بر مراتع از طریق ایجاد اشتغال جایگزین

2-  افزایش فرهنگ احیای منابع طبیعی

1- تشویق ساکنان سایر روستاها به انجام اقدام مشابه جهت کسب درآمد

2-  تبدیل روستای تاجمیر به عنوان روستای هدف گردشگری در منطقه

با انجام این پروژه و توسعه مشاغل درآمدزا نظیر عروسکهای بومی و بهبود درآمد روستاییان و افزایش سطح آگاهیهای روستایین و بهره برداران و افزایش پوشش گیاهی که بدنبال خود موجب ورود سایر گونه های بومی منطقه در اثر قرق خواهد گردید و نیز افزایش تولید علوفه که موجب بهبود درآمد ساکنان منطقه می گردد و نیز کاهش اثرات خشکسالی و افزایش ضریب نفوذپذیری آب در خاک و نیز بهبود اقلیم منطقه پس از 5-3 سال بسته به میزان نزولات آسمانی این طرح کاملا توجیه اقتصادی و فنی دارد بطوریکه جوامع اطراف پروژه متقاضی توسعه آن گردیده اند.

بله

 با توجه به استقبال عمومی روستاییان از طرح مذکور و پشتکار مشهود آنان می توان آینده کار را روشن و این فعالیت را پایدار اطلاق نمود.

 بله

با توجه به تعمیم پروژه ترسیب کربن به سطح کشور تجارب موفق آن نیز می تواند به سایر نقاط منتقل گردد.

از جمله همکاری‌های سازمان‌های دولتی می توان به حمایت‌های سازمان جنگل ها مراتع آبخیزداری کشور، میراث فرهنگی استان و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری می‌توان به دعوت از شرکت تعاونی در شرکت در نمایشگاه‌های متعدد ملی و استانی، استفاده از محصولات به عنوان هدایای تبلیغاتی به مهمانان در جلسات بازدید‌ها و سمینارها و در اختیار قراردادن مکان موزه به شرکت تعاونی و ... اشاره نمود.

حضور در کنار مردم و جوامع محلی و استفاده از تجارب و دانش بومی میتواند به بهترین نحو به برنامه ریزی جهت اشتغال‌زایی و افزایش درآمد و کاهش مهاجرت آنان کمک کند.

یکی از مهمترین راهبردها، توان‌افزایی جوامع محلی برای مشارکت است. البته علاوه به رویکرد مشارکت، به رویکرد یکپارچه‌نگری هم در برنامه‌ریزی و مدیریت تاکید می‌شود. مشارکت یکی از رویکردهای اصلی در پروژه و توانمندی جامعه محلی برای مدیریت منابع طبیعی و بهبود کیفیت زندگی آنها است. در اینجا مراد از مشارکت صرفا مشارکت مردم نیست بلکه شامل مشارکت تمام دست‌اندرکاران می‌باشد. بنابراین بایستی در مبانی الگویی به رویکرد مشارکت توجه ویژه‌ای شود. منظور از مدیریت مشارکتی، علاوه بر مشارکت جوامع محلی، همکاری و هماهنگی بین بخشی دولتی هم است. به بیان دیگر مشارکت جوامع محلی در مدیریت منابع طبیعی شرط لازم است ولی کافی نیست و علاوه بر آن مشارکت تمامی ذی‌نفعان دیگر به ویژه دستگاه‌های دولتی در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع طبیعی و انسجام سازمانی و همکاری و هماهنگی بخش های دولتی نیز ضروری است.

مشاركت فعال جوامع محلي زمينه تلفيق و پيوند زدن فعاليت‌هاي مديريت منابع طبيعي با برنامه هاي اجتماعي و اقتصادي آنان را فراهم خواهد ساخت، كه اين خود باعث پايداري بلند مدت منابع طبيعي و تبديل مديريت حفاظتي به مديريت مشاركتي خواهد شد. تامین منافع مادی برای مردم محلی با در نظرگرفتن ملاحظات زیست‌محیطی در برنامه‌ریزی، اجرا و بهره‌برداری برای جلب مشارکت آنها یک اصل است. 

پیوند میان فقر و محیط زیست اغلب در بحث « توسعه پایدار» مورد توجه قرار می گیرد، اما به رغم آنکه حدود سه دهه از تمرکز مطالعات محیط زیستی در رابطه با فقر‌ می‌گذرد، ادبیاتی که در این رابطه توسط آنها معرفی ‌ می‌شود همواره بر دور باطل میان فقر و تخریب محیط زیست تاکید داشته و فقر را موجب ناپایداری منابع و نابودی منابع را عامل بروز فقر دانسته همچنین بر هم کنش میان آن دو را موجب تشدید هر دو دانسته‌اند. بسياري از مطالعات بيانگر اين هستند كه بهره‌برداري ناپايدار از مراتع ناشي از فقدان دانش و آگاهي جوامع محلي نمي‌باشد، بلكه دلايل ديگري دارد. در همه جا اين فقر است كه جوامع محلي را به طرف بهره‌برداري ناپايدار از منابع سوق مي دهد. بنابراين ثابت شده است كه كاهش فقر، مي باید نقطه شروع مديريت پايدار منابع طبيعي باشد. جوامع محلي تنها زماني به مديريت پايدار منابع روي مي آورند كه از فشار طاقت فرساي فقر رهايي يابند. شواهد فزاينده موجود، حاكي از آن است كه بدون ايجاد توانمندي اجتماعي، اقتصادي در سطح جوامع محلي، امكان مديريت پايدار منابع و حفاظت از تنوع زيستي وجود ندارد. 

پيشرفت علم و فناوري ضمن دستاوردهاي فراوان براي آسايش و رفاه بشر همواره مشكلات تازه اي را بدنبال داشته است مثال ملموس در اين مورد آلودگي زيست محيطي ناشي از سوخت هاي فسيلي در اثر سوزاندن نفت، زغال سنگ كه گازهاي سمي و زيانبار توليد مي كند كه صدمات جدي كه بر محيط زيست و سلامتي انسان وارد مي سازد انسان با مصرف انرژي حاصل از سوخت فسيلي و توليد بيشتر از حد گازهاي گلخانه اي توازن انرژي زمين را بهم مي زنند. برای این منظور در محوده های پروژه  ترسیب کربن به دنبال ایجاد درآمد به منظور کاهش فشار دام بر مراتع منطقه بودیم که با توجه به سوابق و فرهنگ غنی منطقه و با تحقیقات بازار و با همکاری مجموعه میراث فهنگی و مشاور مربوطعه اقدام احیای عروسکهای بومی منطقه گردید و در حال حاضر از این محل 150 خانوار ارتزاق نموده ودر اثر افزایش آگاهیهای مردم منجر به حفظ و احیای پوشش منطقه گردیده است.