کلیه حقوق معنوی اثر متعلق به اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران میباشد و هرگونه کپی برداری از آن با ذکر منبع بلامانع میباشد.

تجربه دانش بومی ذیل الذکر مربوط به عملیات نهالکاری و آبیاری در شهرستان ورامین به مساحت 20 هکتار همراه با شش نوبت آبیاری ذیل طرح تثبیت شنهای روان و مدیریت مناطق بیابانی در شهرستان ورامین با کد طرح148د1306033 توسط شرکت تعاونی و خدمات کشاورزی فدک سبز ورامین انجام شده است. تاریخ شروع 99/3/8 و تاریخ پایان 99/4/31 میباشد. تعداد نهال مستقر در هر هکتار 200 اصله نهال تاغ و مشارکت مردم در اجرای موفق قرق و نگهداری از پروژه و ابتکار مجری محترم در افزایش عمق کاشت و آبیاری چاله ها قبل از مستقر نمودن نهال از علل موفقیت پروژه میباشد .

_

ایجاد پوشش گیاهی : به منظور جلوگیری از فرسایش آبی و بادی و جلوگیری از وقوع سیلاب های مخرب در منطقه به منظور کنترل فرسایش و حفظ حاصلخیزی خاک

بلی-بهبود و تقویت پوشش گیاهی ، زاد آوری طبیعی گونه های بیابانی

بلی-افزایش کمی و کیفی پوشش گیاهی ، توسعه و ترویج اجرای پروژه ها (احیایی و عمرانی ) به صورت مشارکتی ، توسعه بیولوژیک

خیر-

استفاده از ظرفیت های بیولوژیک موجود ، آموزش جوامع محلی دامداران و بهره برداران از مراتع بیابانی منطقه درجهت تعادل دام و مرتع و مدیریت صحیح مراتع بیابانی

بلی-با توجه به حفظ منابع آب و خاک امکان ذخیره سیلاب  در فصل های پر بارش و تغذیه ی آبخوان ها به دلیل پوشش گیاهی

بلی- باعث افزایش دانش و آگاهی بهره برداران و جوامع محلی میشود.

با مشارکت و همکاری بهره برداران، باعث صیانت و حفظ عرصه های طبیعی توسط بهره برداران

بلی- استفاده از ظرفیت های موجود با توجهبه اینکه عرصه های نهالکاری شده تا مدتی به صورت سطحی قرق می شوند و عملیات بیولوژیک باعث افزایش توان چراگاهی مرتع شده در نهایت باعث بهبود وضعیت معیشت و اقتصادی جوامع محلی و دامداران میباشد که این هدف در راستای توسعه ی پایدار منابع طبیعی قرار دارد  به علاوه جلوگیری از خسارت سیل و حفاظت از خاک مستقیما با درامد جوامع محلی و بهره برداران ارتباط دارد .

بلی. از آنجایی که جوامع محلی به عنوان تشکل های ذی نفع مطرح میباشند، در برنامه های آموزش و ترویج توسط کارشناسان منابع طبیعی و همچنین نمایندگانی از سازمان های مردم نهاد فعال در زمینه منابع طبیعی و محیط زیست سطح عمومی آگاهی و دانش جوامع درگیر در پروژه ارتقا یافت.

بلی- مشارکت در بهبود شرایط زیست محیطی با توجه به افزایش ظرفیت رطوبت پذیری خاک بهبود وضعیت پوشش گیاهی به بهبود اکوسیستم منجر میشود.

بلی-بهبود پوشش گیاهی باعث افزایش نفوذ پذیری خاک و در نهایت تغذیه ی آبخوان های زیر زمینی و چاه ها و افزایش درآمد تولید میشود.

بلی- با توجه به جایگاه برنامه های آموزشی و ترویج  در اجرای پروژه موصوف علاوه بر سود آوری مستقیم اقتصادی در ارتقاء  دانش و بینش جوامع محلی و بهره برداران نیز اثر گذار است.

بلی. طرح باعث حفظ منابع آب و خاک و مرتعداری پایدار میشود.

عملیات نهالکاری به همراه شش نوبت آبیاری در شهرستان ورامین به مساحت 20 هکتار که سال شروع پروژه 1399 میباشد. 

y:3888066             x:582773

y:3888057            x:583092

y:3887432            x:583036

y:3887446           x:582715 

عمق خاک متوسط و نفوذ پذیری خاک نسبتا بالا  نوع بافت خاک لومی شنی با PH قلیایی بین 6.5-8.5

اراضی پست و دشت و دامنه ای. متوسط ارتفاع از سطح دریا 900 متر جهت باد غالب غرب به شرق و سرعت آن 40 کیلومتر در ساعت میباشد

پوشش گیاهی فقیر با درصد تاج پوشش گیاهی کمتر از 5درصد.با توجه به شیب یکنواخت و کویری بودن عرصه ی موصوف  در صد پوشش گیاهی بسیار پایین و عمدتا گیاهان خاردار و غیر قابل تعلیف و غیر خوشخوراک به صورت پراکنده مشاهده میگردد.

عرصه دارای محدودیت شدید منابع آبی میباشد. آب تقریبا شور ، عمق آب حدود 200 متر و پراکنش بارندگی نامناسب میباشد.

به دلیل قرارگیری در حاشیه کویر سمنان درآمد غالب اهالی از کشاورزی و دامداری است و به دلیل شرایط بحرانی آب وضعیت معیشت دامداران ناپایدار ارزیابی میگردد. منابع اصلی و فرعی درآمد: صنایع مرتبط با فروش فراورده های دامی و کشاورزی . مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی و عرفی از منابع طبیعی . از نظر عددی سطح درامد سالیانه برای هر خانوار ساکن در منطقه 250 تا 350 میلیون ریال میباشد.

با توجه به اینکه عرصه ی بیابانی موصوف در حاشیه ی کویر بوده  و کارایی مرتع بیابانی فقیر را دارد از زمان های خیلی دور دامداران محلی جهت تعلیف دام های سنگین نظیر شتر به صورت عرفی و مشاعی بهره برداری می نموده اند. 

همه ساله به دلیل تاخیر در امر تبادل موافقتنامه های استانی کاشت در زمان نامناسب (عمدتاً اواسط بهار) صورت میپذیرفت که در حد بالایی از خشکی و نیاز به واکاری در طرحهای نهالکاری بیابان زدایی در سطح استان بوده ایم. ابتکار مجری محترم پروژه موصوف در افزایش عمق چاله ها و آبیاری چاله قبل از کاشت منجر به استفاده از رطوبت عمق توسط نهال که افزایش درصد زنده ماندن نهالهای غرس شده و بهبود استقرار نهال شده است. به طور کلی شاخص های اثر گذار را میتوان به دو دسته ی شاخص های اقتصادی و شاخص های اجتماعی تقسیم نمود که معیار های مربوط به آن را ذیلا اشاره میکنیم :

شاخص های اقتصادی : جلوگیری از حرکت شن های روان ، کنرل فرسایش بادی ، بهبود شرایط بیابانی و ایجاد گرایش مثبت در پوشش گیاهی منطقه، مقابله با بیابانزایی  بهبود و اصلاح و احیای مراتع و افزایش سرانه ی فضای سبز و جلوگیری از هجوم ریزگرد ها میباشد

شاخص های اجتماعی : افزایش روحیه ی امید به زندگی ، جلب مشارکت بهره برداران و ارتقاء دانش و بینش عمومی و جلوگیری از مهاجرت جمعیت از روستا به شهر.

به دلیل قرار گیری منطقه در حاشیه کویر و به دلیل محدودیت منابع آب در عرصه یادشده، پوشش گیاهی ضعیف میباشد. لذا در جهت جلب مشارکت بهره برداران در راستای اتخاذ تمهیدات لازم جعت حفاظت از عرصه، عملیات نهالکاری با شش نوبت آبیاری در این شهرستان (ورامین) در دستور کارقرار گرفت.

به دلیل ارائه روش افزایش عمق چاله ها و اقدام به آبیاری چاله ها قبل از کاشت امکان استفاده گیاه از رطوبت عمقی فراهم شده و کیاه در برابر بادهای خشک و طوفان های شن در امان بوده، درصد زنده ماندن و بهره وری استقرار افزایش میابد و علاوه بر فراهم شدن امکان کاشت در خارج از فصل زمستان به دلیل نیاز کمتر به واکاری باعث کاهش هزینه های اقتصادی میگردد.

در روش های معمول کاشت نهال می بایست حتما کاشت نهال در فصل زمستان صورت پذیرد و کاشت در فصل های گرم سال امکان پذیر نمی باشد و نیاز به هزینه های اضافی بابت واکاری وجود دارد. در حالیکه ابتکار ارائه شده کاشت در فصل گرم سال را امکان پذیر و نیاز به واکار را کاهش میدهد.به علاوه کنترل ورود و خروج دام توسط جوامع محلی و بهره برداران عرفی تحت نظارت اداره ی منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان در ورامین انجام میشود. واسپاری امر قرق و مشارکت دادن مردم در حفاظت ضمن جلوگیری از برخی سو استفاده ی متخلفان و حواشی مربوطه به وضوح موجب پایداری عرصه های ایجاد شده در مناطق بیابانی میشود.

به دلیل ارائه روش افزایش عمق چاله ها و اقدام به آبیاری چاله ها قبل از کاشت امکان استفاده گیاه از رطوبت عمقی فراهم شده و گیاه در برابر بادهای خشم و طوفان های شن درامان بوده. درصد زنده ماندن و بهره وری استقرار افزایش می یابد و علاوه بر فراهم شدن امکان کاشت در خارج از فصل زمستان به دلیل نیاز کمتر به واکار باعث کاهش هزینه های اقتصادی میگردد.

اجرای عملیات نهالکاری به همراه شش نوبت آبیاری به مساحت 20 هکتار در اراضی بیابانی شهرستان ورامین به منظور تثبیت شن های روان

با توجه به اهداف اجرایی جلوگیری از فرسایش در کانون های بادی و آبی و مقابله با بیابان زدایی و تثبیت شن های روان  فعالیت های اصلی این پروژه شامل :

1- نهالکاری با گونه ی تاغ و با توجه به مبحث تنوع گونه ای ( استفاده از 5 تا 10 درصد گونه ی قره داغ )

2- مدیریت چرا

3-حفاظت و قرق از عرصه های کاشت شده ی نهالهای گونه های بیابانی فوق الذکر

   *نقاط اشتراک :

1- افزایش توان اکولوژیک بیابان

2- حفظ و افزایش پوشش گیاهی ، حفظ منابع آب و خاک

3- تثبیت شن های روان و کاهش فرسایش بادی و پدیده ی ریز گرد

4- کنترل رواناب و کاهش اثرات سیل

*نقاط تفاوت :

1- کاشت نهال در خارج از فصل مساعد کشت

     2-افزایش عمق کاشت به منظور استفاده از رطوبت 

    3- آبیاری چاله های احداث شده قبل از غرس نهال

    4-توجه به مبحث تنوع گونه ای به گونه ای که بین 5 تا 10 درصد از عرصه با نهال قره داغ نهالکاری گردیده

مزایا: امکان کاشت گیاه مورد نظر در خارج از فصل زمستان (فصل مناسب کاشت)، کاهش نیاز به واکاری، استفاده از رطوبت عمقی خاک، و حفاظت از نهال در برابر طوفان وشن.

 تاکنون اقدامی در زمینه الگوسازی و بهره برداری از روش ارائه شده به صورت فراگیر صورت نگرفته است.

1-شرکت تعاونی خدمات کشاورزی فدک سبز ورامین به عنوان مجری

2- بهره برداران جوامع محلی

3-شورای اسلامی و دهیاری

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران 

اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ورامین 

شورای اسلامی و دهیاری

بهره برداران مراتع 

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران به عنوان ناظر عالی و پشتیبان و کمکهای فنی و آموزشی و ترویج جوامع محلی

اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان ورامین به عنوان نماینده کارفرما در قرارداد و ناظر 

شورای اسلامی و دهیاری کمک در جلب مشارکت مردم

بهره برداران مراتع جهت کمک در حفاظت و قرق پروژه

1-ارتقاء اعتماد و میزان مشارکت جوامع محلی در اجرای پروژه های بیابانزدایی

2-ارتقا سرمایه های اجتماعی از طریق سهیم شدن جوامع محلی در حفظ دستاورد ها و نتایج حاصل از اجرای طرح ها

1) بهبود در مرحله استقرار به غنی تر شدن پوشش گیاهی و اغنای مرتع کمک میکند.

2) افزایش حاصلخیزی و کاهش فرسایش خاک باعث پایداری در منابع آب و خاک میگردد. بعلاوه  بهبود در تولید علوفه در مراتع فقیر بیابانی در درازمدت بهبود وضعیت جوامع محلی را در پی خواهد داشت.

افزایش پوشش گیاهی باعث ارتقاء کیفیت هوا و جلوگیری از اثرات ریزگرد در حوزه کلانشهر تهران میگردد.

کاهش اثرات ورود ریزگرد ها و گرد و غبار به مناطق اطراف طرح مورد نظر

مشاهده نتایج بهینه و مزایای مشارکت بهره برداران باعث افزایش انگیزه ساکنان مناطق حاشیه ی کویر و محل انجام پروژه ی مذگور شده است. بعلاوه بهبود وضعیت معیشت بهره برداران عرفی و جوامع محلی باعث جلوگیری از مهاجرت نسل های جوان و حاشیه نشینان مناطق کویری به شهر های اطراف می شود.

تاکنون تحلیل جامعی صورت نپذیرفته اما واضح و مبرهن است که کاهش نیاز به واکاری و آبیاری به معنی صرفه جویی منابع مالی در اجرای پروژه میباشد. افزایش درامد از طریق تولید و فروش بذر ، تولید و فروش نهال و در نهیت تولید علوفه

بله

استفاده از رطوبت عمقی خاک توسط گیاه

افزایش کیفیت هوا و کاهش اثرات مخرب پدیده ریزگرد

کاهش تلفات در مرحله کاشت و استقرار و نیاز کمتر به واکاری

کاهش نیاز آبی در مرحله استقرار

جلوگیری از اتلاف منابع آب و خاک و مشارکت و همکاری بالای بهره برداران در طول اجرای پروژه و حفظ و نگهداری های پس از کاشت 

 بلی عرصه های بیابانی شهرستان پیشوا و قرچک

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران : از طریق برگزاری کارگاه های آموزشی ترویجی برای جوامع محلی و بهره برداران عرفی 

 در روش اقدام به احداث چاله عمیق و آبیاری چاله ها قبل از کاشت که روشی منطبق با اصول دیم کاری در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار میرود به دلیل استفاده از رطوبت عمقی خاک و محافظت از نهال در ابتدای فصل رویش از آفتاب مستقیم و عوامل تنش زای محیطی از قبیل بادهای خشک و سوزان و شن. نیاز به آبیاری و واکاری کاهش می یابد و در صد زنده ماندن نهال ها و استقرار بهبود می یابد.بعلاوه انجام فعالیت های حفاظت از پروژه های اجرایی به تنهایی توسط بخش دولتی و بعضا َ غیر بومی اثر بخشی ضعیفی را دارد و بایستی با استفاده از ظرفیت جوامع محلی و بهره برداران عرفی و سنتی زمینه را برای مشارکت این بخش در حفظ و صیانت از پروژه ها و دستاورد ها پرداخت .

کاهش نیاز به اجرای عملیات واکاری و کاهش نیاز به آبیاری و استقرار بهتر نهال ها به دلیل استفاده از رطوبت عمقی در روش ارائه شده به معنی کاهش هزینه  و جلوگیری از اتلاف منابع مالی و تضییع حقوق بیت المال و انفال جامعه میشود.از سوی دیگر مشارکت  بدون توجه به فعالیت اقتصادی جوامع محلی و سهیم شدن آنها در منافع حاصل از اجرای طرح واقعی و پایدار نمیباشد.

در روش اقدام به احداث چاله عمیق و آبیاری چاله ها قبل از کاشت که روشی منطبق با اصول دیم کاری در مناطق خشک و نیمه خشک به شمار میرود به دلیل استفاده گیاه از رطوبت عمقی خاک و محافظت از نهال در ابتدای فصل رویش از آفتاب مستقیم و عوامل تنش زای محیطی از قبیل بادهای خشک و سوزان و شن، نیاز به آبیاری و واکاری کاهش می یابد و درصد زنده ماندن نهال ها و استقرار بهبود می یابد.به علاوه مشارکت جوامع محلی در انجام پروژه های اجرایی نیازمند برگزاری دوره های آموزشی و شرکت در کارگاهای مرتبط است که بدون آموزش موثر و مهارت لازم واسپاری امور به جوامع محلی دشوار خواهد بود.