سازمان جنگل­ها مراتع و آبخیزداری کشور صاحب مالکیت معنوی طرح نهالکاری شهرستان مهران است

با توجه به ملی بودن عرصه­های مورد نظر جهت کاربردی نمودن تجربیات موفق به منظور احیا و غنی سازی مناطق بیابانی عرصه­های ملی شهرستان مهران با استفاده از تامین اعتبار دولتی برای اجرای طرح، سازمان جنگل­ها و مراتع و آبخیزداری کشور بعنوان متولی و با پیشنهاد و اجرای طرح توسط اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام بهمراه اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مهران بعنوان مالکان معنوی این تجربه بشمار می­روند

تفریح و تفرجگاه 

کاشت و واکاری عرصه ­ها با استفاده از گونه­ های بومی منجر به غنی سازی و پوشش منطقه شده و در جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش سرعت جریان آب و افزایش نفوذ آب به منظور تغذیه سفره­ های زیرزمینی شده است. بمنظور حفاظت از عرصه­ های کاشته شده با استفاده از نیروهای قرقبان منطقه و همیاران طبیعت انجام می­شود، همچنین جنگلکاری در عرصه منجر به بیشتر شدن اهمیت عرصه­ ها بین افراد بومی جهت حفظ و مراقبت و جلوگیری از تخریب مناطق شده است.

تجربه موفق اشاره شده منجر به احیاء400 هکتار از عرصه ­های خلیج فارس- عمانی بشکل جنگل دست­کاشت شده است. از طرف دیگر با توجه به موفقیت شیوه نهالکاری در عرصه­ های کاشت و نیز مشارکت جوامع محلی در حفظ و نگهداری منطقه، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام نیز در پی کسب تمهیدات مالی جهت احیاء مناطق مستعد مجاور شده است.

طرح مورد نظر منجر به اضافه شدن 400  هکتار جنگل با گونه ­های بومی به سطح عرصه ­های  منطقه شده است.  

اجرای طرح نهالکاری بهره برداری های غیرمجاز و تخریب و تبدیل اراضی جنگلی را کاهش داده، از طرف دیگر با افزایش نفوذپذیری خاک، تقویت سفره ­های زیرزمینی و تقویت دبی خروجی چشمه ­ها و چاه ­های سطح منطقه را درپی داشته است. همچنین امکان استفاده از محصولات فرعی گیاهان کاشته شده برای افراد بومی فراهم شده است.

استفاده از گونه­ های بومی یکی از عوامل مهم موفقیت جنگلکاری بشمار می­رود، در طرح اشاره شده از گونه ­های کنار، رملیک، اکالیپتوس و انواع آکاسیاها استفاده شده که بومی یا دارای سابقه کشت طولانی مدت در منطقه بشمار رفته و در مقابل خشکی ­های فصلی، آفات و امراض سازگار شده ­اند.

پر شدن منطقه با پوشش گیاهی منجر به زیبایی بصری و آگاهی مردم منطقه نسبت به امکان کاشت و احیا این مناطق شده است، به گونه ­ایکه در گذشته، افراد عموما از پتانسیل منطقه و گونه­ های بومی آن اطلاع نداشتند و تصور عمومی بر عدم امکان احیاء مناطق بود. با جنگلکاری انجام گرفته، علاوه بر موارد اشاره شده، آگاهی افراد نسبت به تاثیرات مثبت و قابل لمس پروژه نظیر کاهش رواناب­ ها و جذب بیشتر آب و نیز قابلیت استفاده هرچه بهتر از رواناب­ ها، تلطیف هوا فراهم شده است. اشتغالزایی برای افراد بومی و کمک به معیشت خانوار آنها، تولید علوفه برای دام ­ها در بخش­هایی از زیرآشکوب و در نتیجه کاهش هزینه­ های تولید گوشت برای دامدارن بومی، امکان ایجاد صنعت گردشگری و تورهای گردشگری در منطقه از دیگر موارد قابل اشاره است.

با توجه به علاقه مندی افراد بومی و نیز تلاش های صورت گرفته در برگزاری کلاس­ های توجیحی توسط نیروهای منابع طبیعی و همکاری همیاران طبیعت به منظور بالابردن اهمیت پروژه در بالاتر بردن، میزان مشارکت افراد از مرحله کاشت، حفاظت و قرق عرصه­ ها، تامین برخی مصالح و ادوات مورد نیاز برای ساخت هلالی های آبگیر و اصلاح هلالی ­های آسیب دیده طی زمان را در پی داشته است.

استفاده از نیرو و ادوات افراد بومی منطقه در امر کاشت و بصورت قرقبان بمنظور حفاظت از عرصه­های کاشته شده منجر به درآمدزایی برای افراد بومی شده است. از طرف دیگر میوه­های گیاهان کنار و رملیک و نیز برگ­های گیاهان اکالیپتوس که در منطقه کاشته شده توسط افراد بومی جمع­آوری و بعنوان محصولات فرعی دارویی بفروش می­رسد.

با توجه به اهمیت اجرای پروژه و جنگلکاری در منطقه مورد نظر، قبل از شروع پروژه کلاس­های آموزشی کاشت، حفظ و جلوگیری از تخریب توسط نیروهای منابع طبیعی انجام شده است. افراد بومی منطقه نیز با مشاهده موفقیت طرح اجرا شده به حفظ و تهیه طرح­های مرتعداری رغبت بیشتر پیدا کرده­اند.

جلوگیری از فرسایش و شسته شدن خاک، کاهش حجم و سرعت رواناب­ها، افزایش نفوذ آب در خاک و در نتیجه تقویت سفره­های زیر زمینی، تلطیف هوا، ترسیب کربن، تقویت بانک بذر خاک، جلوگیری از تخریب بی­رویه و تغییر کاربری اراضی و افزایش سطح پوشش گیاهی منطقه از جمله موارد مورد نظر در بهبود وضعیت اکوسیستم بشمار می­رود.

علاوه بر تولید محصولات فرعی برای استفاده افراد بومی، مواردی نظیر افزایش آگاهی در ارتباط با روش ­های نوین جمع ­آوری و استحصال آب باران و استفاده رواناب­های حاصله از باران­ های فصلی در تولید افزایش میزان علوفه را بعنوان الگو برای افراد بومی بدنبال داشته است.

ایجاد درآمد برای افراد بومی منطقه برای اجرای پروژه، استفاده از نیروهای بومی بعنوان قرقبان و نیز انجام عملیات­های اصلاحی هلالی ­ها،  برداشت میوه ­های گونه های کنار و رملیک توسط افراد بومی و استفاده از برگ ­های اکالیپتوس برای فروش به عطاری­ها، بالاتر رفتن سطح ایستابی و امکان برداشت از چاه ­های منطقه و افزایش محصولات از جمله اثرات اقتصادی طرح برای افراد بومی بشمار می­رود. 

در ارتباط با اثرات اجتماعی فرهنگی نیز، همکاری در کاشت گیاهان، حفظ و نگهداری پوشش گیاهی، افزایش آگاهی افراد بومی نسبت به پتانسیل منطقه در کاشت گیاهان و نیز استفاده ­های تفرجی می­توان اشاره نمود.

کاهش فرسایش خاک، تلطیف هوا و کاهش گردوغبار، کاهش سرعت باد، بهبود وضعیت تنوع زیستی و تقویت فون خاک، افزایش رطوبت خاک و ترسیب کربن، جلوگیری از توسعه بیابانزایی از جمله موارد مهم قابل اشاره هستند.

طرح نهالکاری عرصه ­های بیابانی و خلیج فارس- عمانی شهرستان مهران در استان ایلام

منطقه مورد نظر جهت اجرای پروژه در بخش محسن­­آب شهرستان مهران به مساحت 12600 هکتار قرار گرفته است. منطقه جنگلکاری 400 هکتار از عرصه را (طول جغرافیایی 627679- 633288 و عرض جغرافیایی3660833-3662220) پوشش داده است.

نیمه عمیق، بافت خاک لومی و بدون تکامل پروفیلی

منطقه دشتی و مسطح با شیب 10-0 درصد و ارتفاع منطقه به طور متوسط 300 متر از سطح دریا

رودخانه کنجانچم، گاوی و آب­های زیرزمینی تأمین کننده آب منطقه هستند و جزء دشت­های ممنوعه می باشند.

بارندگی سالانه 251 میلیمتر، 

6. ایجاد درآمد برای ساکنین منطقه

درآمد پایین و بیکاری که منجر به فشار مضاعف به منابع طبیعی و مهاجرت افراد شده است

استفاده از نهال و گوده برای جنگلکاری توسط اداره منابع طبیعی

1. تولید نهال در نهالستان گرمسیری منطقه
2. احداث چاله­ با استفاده از بیل مکانیکی
3. ایجاد هلالی­های آبگیر در جهت عمود بر شیب منطقه
4. کاشت نهال در گوشه سایه گیر چاله­ها
5. استفاده از گونی در کف گوده­ها بمنظور حفظ آب
6. آبیاری نهال­ها تا سه سال

حفاظت از منطقه کاشت توسط قرقبان بومی و همیاران طبیعت

در منطقه محسن آب شهرستان مهران و در عرصه­ های خلیج فارس- عمانی اقدام به کاشت گونه ­های بومی و سازگار در منطقه شده است. علاوه بر مسائل و اهداف زیست محیطی (کنترل فرسایش و تثبیت شن­های روان، کنترل رواناب­ ها و افزایش جذب درخاک، تقویت سفره­ های زیرزمینی، جلوگیری از تخریب بی­رویه و ...)، به مسائل اجتماعی نظیر (آگاهی بخشی به مردم بومی در ارتباط با پتانسیل­ های تولیدی و درآمدزایی منطقه، اشتغالزایی و درآمدزایی) در نظر گرفته شده است. به این منظور گونه ­هایی با قابلیت سازگاری و تولید محصولات فرعی در شرایط سخت منطقه نظیر کنار، رملیک، انواع آکاسیاها انتخاب شده است. فاصله کاشت نهال­ها 10*10 متر و مجموع 100 اصله در هکتار در نظر گرفته شده است. ابعاد گوده­ها 1* 1 * 1 بوده و بمنظور جلوگیری از هدررفت آب در کف گوده­ های کاشت از گونی و در جهت عمود بر شیب هلالی­ های آبگیر به ارتفاع 30 سانتی­متر احداث شده است. دوره آبیاری 3 سال بوده و در فصول گرم سال هر 15 روز یکبار انجام شده است.

نقاط اشتراک شامل استفاده از نهال و گوده برای جنگلکاری بوده و تفاوت آن در ابعاد متفاوت گودال­ ها، استفاده از هلالی­ های آبگیر در جهت عمود بر شیب، توجه به محل سایه گیر چاله برای کاشت نهال، کاشت زیرآشکوب، استفاده از گونی و کود حیوانی در کف گودال­ ها است.

1. هماهنگی بازدید بهره برداران از طرح انجام شده

2. تهیه بروشورهای آموزشی و ترویجی برای طرح

3. نصب تابلوها و بنرهای معرفی بخش­های مختلف طرح

4. تهیه فیلم و عکس از جنگلکاری انجام شده و ارسال برای ادارات جهاد، محیط زیست و دانشکده­های منابع طبیعی سطح استان

5. همکاری سازمان جنگل­ها و سایر استان­ها و نیز کارکنان ادارات مختلف از پروژه، بازدید و آموزش­های لازم را فرا گرفته­اند.

1. شوراها و دهیاری های حاضر در منطقه

2. شرکت­های پیمانکاری در مراحل آماده سازی، کاشت و آبیاری

3. تعاونی­های روستایی

4. مجریان و بهره برداران بومی حاضر در منطقه

طرح نهالکاری مناطق خلیج فارس- عمانی محسن­آب مهران با استفاده از اعتبارات ملی (سازمان جنگل­ها، مراتع و آبخیزداری کشور) و استانی (سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ایلام) بیابانزدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام تحت نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مهران انجام شده است. بخش اجرایی پروژه توسط پیمانکاران بومی، تعاونی­ها و کارگران بومی انجام شده است.

شوراها، دهیاری و تعاونی­های منطقه در بسیج افراد بومی هنگام اجرای پروژه و حفاظت از عرصه­های منطقه نقش داشته اند.

اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مهران نقش ناظر مقیم در روند اجرا پروژه را داشته

 پیمانکاران، تعاونی­ها و کارگران بومی جهت اجرای عملیات در منظقه را به عهده داشته ­اند.

مجریان و بهره برداران بومی منطقه نیز همکاری مستمر در امر آموزش و الگوبرداری برای افراد بومی و نیز اقدامات حمایتی در بخش اجرا و حفاظت را بر عهده داشته و دارند.

1.             اشتغالزایی و ایجاد درآمد برای افراد بومی

2.              امکان بهره برداری از محصولات فرعی جنگلی برای افراد بومی

3.              افزایش آگاهی مردم بومی در ارتباط با پتانسیل تولیدی منطقه

4. ایجاد محیط تفریحی و تفرجی

1.       کنترل و کاهش فرسایش خاکی

2.       کاهش سرعت جریان رواناب­ها و افزایش نفوذ در خاک

3.       توسعه و غنی سازی گیاهی سطوح منطقه

4. کنترل روند بیابانزایی در منطقه

1. بالا رفتن فرهنگ و آگاهی افراد مناطق مجاور در خصوص اهمیت حفظ و احیاء منابع طبیعی

 2. تلطیف هوا و کاستن از سرعت بادها و گردو غبار با منشاء داخلی و خارجی

3. ترسیب کربن و تولید اکسیژن

4. افزایش سطح سفره آب­های زیرزمینی و سطح ایستابی چاه­های مناطق مجاور

5. فراهم شدن بستر مناسب زیست محیطی و حیات وحش در منطقه

جنگلکاری ­های انجام شده بر کارکردهای عمومی اقتصادی نظیر کاهش فرسایش خاکی، تثبیت شن­ های روان، ترسیب کربن و تلطیف هوا، تنوع زیستی و ایجاد محیط تفرج  موثر بوده است. از طرف دیگر بازگشت گونه ­های علفی خوشخوراک و اقتصادی در اثر قرق منطقه شده که درآمد اقتصادی برای افراد بومی درپی داشته. در سطح دیگر با استفاده از گونی ­های کنفی بعنوان سوپرجاذب طبیعی در چاله­ های کاشت، تا حدود 30 درصد از حجم مورد نیاز جهت آبیاری نهال­ ها کاسته شده که از توجیهات اقتصادی طرح بشمار می­رود.

با درنظر گرفتن موفقیت استقرار با استفاده از سوپرجاذب طبیعی، گونه­های بومی و نیز آبیاری نهال­ها تا 3 سال در فصول خشک می­تواند منجر به جلوگیری از توسعه روند بیابانزایی، استقرار و بازگشت گونه ­های علفی حساس و خوشخوراک و نیز تقویت فرهنگ و آگاهی افراد بمنظور حفظ منابع طبیعی در منطقه گردد. مجموعه عوامل اشاره شده در پایدار شدن تجربه کاشت نهال ­ها شده است.

در قسمت­ های بیابانی مجاور نیز جنگلکاری ­ها با روش مشابه انجام شده و نیز در شهرستان ­های دهلران و آبدانان نیز از گونی­ های کنفی بعنوان سوپرجاذب طبیعی در نهالکاری گونه­های بومی استفاده شده است. با توجه به بازدیدهای صورت گرفته توسط همکاران سازمان، امکان انتقال تجربه از طریق ایشان به سایر استان­ ها فراهم شده است.

سازمان جنگل ­ها، مراتع و آبخیزداری کشور و نیز سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان ایلام در تامین و اختصاص منابع مالی طرح همکاری داشته اند، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام بهمراه اداره منابع طبیعی شهرستان مهران در جانمایی، شناسایی، کاشت و نگهداری و نیز برگزاری کلاس­های آموزشی ترویجی در ارتباط با اهمیت منابع طبیعی، معرفی پتانسیل منطقه برای بومیان مشارکت داشته ­اند.

1.       از مهم ترین عوامل موفقیت اجرای طرح استفاده از نیروهای بومی و محلی در تمامی مراحل اجرای پروژه بوده است

2.       از اولویت  ­های این طرح استفاده از پیمانکاران بومی منطقه بوده است

3.       استفاده از نظر بزرگان منطقه مراحل انتخاب محل و نوع گونه­های کاشت، منجر به برانگیخته شدن حس اعتماد و همکاری افراد بومی شده است

4. استفاده از گونه ­های بومی در امر کاشت و حفاظت منجر به درآمدزایی و بالاتر رفتن میزان حفاظت افراد بومی شده است.

1. تامین اعتبار مالی جهت کاشت این پروژه های می­بایست در زمان دقیق آن انجام گردد، چنانچه در زمان فصل کاشت، تامین نهال انجام گردد.
2. زمانبندی تامین اعتبارات مالی در بخش های مختلف نظیر حفر چاله­ها، کاشت و آبیاری بعد از کاشت موفقیت جنگلکاری از عوامل بسیار مهم است.
3. استفاده از ادوات مکانیزه جهت حفر چاله­ها و هلالی­ها منجر به افزایش سرعت عمل و کاهش هزینه­ها شده است.
4. با اطلاع رسانی و آگاهی بخشی در ارتباط با موفقیت و ارزش­های زیست محیطی و فرهنگی- اجتماعی طرح، امکان استفاده از ظرفیت خیرین بمنظور حفظ و نگهداری جنگلکاری نیز فراهم شده است.

استفاده از سوپرجاذب طبیعی منجر به کاهش میزان مصرف آب تا حدود 30 درصد و درنتیجه به کاهش هزینه ها منجر شده است.

1. استفاده از بذور گونه­های بومی در تامین نهال از عوامل مهم موفقیت طرح بشمار می­رود.
2. استفاده از چاله­ها، هلالی های آبگیر (در مناطق شیبدار) و سوپرجاذب طبیعی منجر به موفقیت جنگلکاری خواهد شد.

زمان مناسب کاشت آبان و آذر ماه و زمان شروع آبیاری از  انتهای بهار تا پایان تابستان به مدت 3 سال است.