سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور صاحب مالکیت معنوی این تجربه می باشد.

با توجه به عرصه ملی و منابع تامین اعتبار دولتی جهت انجام این تجربه موفق، لذا سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور و زیرمجموعه های آن شامل اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان زرین دشت به عنوان مالکان معنوی این تجربه قلمداد می گردند.

اجرای پروژه نهالکاری در سطح 700 هکتار درمحدوده  طرح مدیریت مناطق بیابانی دشت ایزد خواست

به دلیل وجود نیروی قرقبان در منطقه علاوه بر حفاظت و پیشگیری از تخریب در در محدوده اجرای پروژه ، از سایر عرصه های طبیعی مجاور نیز حفاظت شده و میزان تخریب در منطقه کاهش یابد. مضاف بر آنکه این تجربه با افزایش آگاهی های مردم موجبات مشارکت بهره برداران در زمینه حفاظت و قرق عرصه های ملی و کاهش تخریب در عرصه های طبیعی را نیز به دنبال داشته است. 

این تجربه موفق باعث احیاء 700هکتار اراضی بیابانی در قالب جنگل دست کاشت شده است.نتایج موفقیت آمیز اجرای طرح سبب گردیده است تا حسب ضرورت ، اداره کل منابع طبیعی با تامین اعتبارات مورد نیاز ، مبادرت به تهیه طرح مدیریت جنگلهای دست کاشت برای منطقه مزبور نماید.

با اجرای این پروژه میزان 700هکتار سطوح جنگلهای دست کاشت بیابانی به سطح بوته های بیابانی بومی اضافه گردیده است ، ضمن انکه توسعه سطوح فعالیت احیایی و افرایش میزان جنگل دست کاشت موجود ، برابر با برنامه های مندرج در طرح مصوب تحت پیگیری قرار دارد.

انجام این فعالیت منجر به کاهش بهره برداری های غیرمجاز در زمینه تخریب اراضی ملی جهت تبدیل به اراضی زراعی و افزایش نفوذپذیری هرزآب های سطحی به منابع زیر زمینی گردیده است.

با توجه به استفاده از گونه های بومی و سازگار با شرایط منطقه، در طی دهه گذشته وقوع خشکسالی  و حتی آفات و امراض بر روی این جنگل  ها و بوته های بیابانی دارای حداقل تاثیر منفی بوده است.

اجرای این فعالیت باعث افزایش آگاهی مردم نسبت به فواید پوشش گیاهی در زمینه هایی مانند کاهش خسارات گرد و غبار، ممانعت از ایجاد فرسایش های آبی و بادی، افزایش نفوذپذیری خاک، تقویت منابع آبی زیرزمینی، استفاده حداکثری از هرزآب ها علی رغم هزینه کم و ... گردیده و از میزان تخریب و تغییر کاربریهای مجاز در منطقه کاسته شده است.

مشارکت، همکاری : این تجربه مشارکت بهره برداران را در زمینه هایی همچون جمع آوری بذور گونه های بومی، بذرپاشی در درون هلالی های آبگیر، حفاظت و قرق از عرصه های ملی، تامین منابع آبی در اجرای فعالیت های بیولوژیک، کمک به کاهش تخریب عرصه های طبیعی،اصلاح تاج و دستک های هلالی های آبگیر احداث شده و ... به دنبال داشته است. 

بهبود وضعیت اقتصادی: با توجه به استفاده از نیروهای بومی و تجهیزات آنها جهت اجرای این پروژه بنابراین اجرای این عملیات دارای اثرات اقتصادی مستقیم در زندگی برخی از ساکنین گردیده است.

اجرای این فعالیت علاوه بر افزایش آگاهی مردم نسبت به فواید پوشش گیاهی در زمینه هایی مانند کاهش خسارات گرد و غبار، ممانعت از ایجاد فرسایش های آبی و بادی، افزایش نفوذپذیری خاک، تقویت منابع آبی زیرزمینی و استفاده حداکثری از هرزآب ها علی رغم هزینه کم سبب گردیده تا بهره برداران عرصه های منابع طبیعی نسبت به اجرای طرح های مرتعداری و انجام عملیات احیایی و مدیریتی بر روی مراتع تحت مالکیت خود به صورت فردی یا گروهی اقدام نمایند.

انجام این پروژه منجر به بهبود وضعیت خاک، تقویت منابع آبی زیرزمینی، افزایش درصد پوشش گیاهی، تلطیف شرایط آب و هوایی، افزایش امکان رشد بذور گیاهان بومی در درون هلالی های آبگیر احداث شده، کاهش خسارات گرد و غبار، کاهش میزان تخریب و تغییر کاربری و ... گردیده که همه این عوامل به بهبود وضعیت اکوسیستم طبیعی در این منطقه کمک نموده اند.

این فعالیت دارای اثراث قابل توجهی در زمینه حفظ آب و خاک و کاهش میزان فرسایش های آبی و بادی و جلوگیری از تخریب و تصرف بوده است. همچنین دارای بهره وری در زمینه هایی همچون افزایش آگاهی مردم به نقش مهم پوشش گیاهی، نحوه استفاده مناسب از هرزآب های سطحی ایجاد شده ناشی از بارندگی های شدید منطقه ، افزایش میزان علوفه و ... می باشد.

از اثرات اقتصادی این پروژه می توان به ایجاد اشتغال جهت برخی از نیروهای بومی و بهره بردار منطقه، کاهش میزان خسارات گرد و غبار و فرسایش های آبی و بادی، افزایش سطح ایستابی چاههای کشاورزی در پایین دست هلالی های آبگیر احداث شده و ... اشاره نمود. در زمینه های اجتماعی و فرهنگی نیز افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت پوشش گیاهی، کاهش تخریب و تصرف، استفاده از توده های جنگل دست کاشت به عنوان محیط تفریحی و ... از اثرات قابل ملموس این فعالیت می باشند.

بهبود وضعیت پوشش گیاهی، تلطیف شرایط آب و هوایی، احیاء اراضی بیابانی، افزایش رطوبت خاک، جلوگیری از توسعه بیابانزایی و ... از اثرات غیر قابل انکار این فعالیت در زمینه مسائل زیست محیطی است.

اجرای پروژه 700 هکتاری  نهالکاری در طرح مدیریت مناطق بیابانی دشت ایزد خواست از سال 1382 تاکنون

خاکها در چهار رده  Aridisols, Entisols, Inceptisols  وVertisols   كه تكامل آنها بيشتر به افقهاي تجمع آهك، گچ، نمك و خاصيت ورتيك محدود مي گردد. با توجه به تنوع ويژگيهاي خاك، نوع كلاس طبقه بندي اراضي جهت كاربري هاي چهارگانه زراعت آبي، زراعت ديم، مرتع و جنگل از پراكنش خاصي برخوردار مي باشد. 

با استناد به آمار ماخوذه از اداره کل هواشناسی استان ،متوسط بارندگی سالانه در منطقه 262 میلی متر می باشد .منابع آبي در اين منطقه از نظر كيفيت در سه طبقه مناسب، تقريبا نامناسب و نامناسب قرار دارند. دسته آبهاي مناسب شامل آبهاي سطحی شهر پير، درياچه فصلي مغيلي (تنها در زمان پرآب بودن در فصول زمستان و اوايل بهار) و آب انبارهاي كفه ايزدخواست مي باشد. دسته آبهاي تقريباً نامناسب، آبهاي مالداري، روستاي چاه زبر، آب چاههاي كشاورزي گلكويه و آب چاه دائمي روستاي دره شور، آب چاههاي كشاورزي منطقه غربي شهر پير (در دوران منطقه مطالعاتي) و آب چشمه روستاي بن دشت را شامل مي گردد و دسته آبهاي نامناسب شامل آب چاه مالداري بين روستاي بن دشت و آخر حوزه، آب چاه كشاورزي گلكويه و آب چشمه روستاي دره شور (دره راستگو) مي باشد.

کمبود منابع آبی، وقوع خشکسالیها و کمبود بارشها، چرای مازاد دام در منطقه، وضعیت نامناسب اقتصادی ساکنین، بیکاری، افزایش هزینه ها، وقوع فرسایش های آبی و بادی و ... از چالش های مهم در این منطقه می باشد.

از جمله چالش های قابل حل در منطقه می توان به دام مازاد، وضعیت نامناسب اقتصادی، مهاجرت، بیکاری ، هزینه های اجرای عملیات، فرسایش آبی و خاکی و ... اشاره نمود. 

کاهش تعداد دام مازاد، بهبود معیشت و جلوگیری از مهاجرت و بیکاری ، کاهش هزینه های اجرای عملیات، کاهش هدررفت خاک ناشی از فرسایش های آبی و بادی

کاشت نهال بومی یا غیربومی در چاله ها- آبیاری از نهال های کاشت شده

در این منطقه نهالکاری با استفاده از گونه های بومی و سایر گونه های سازگار با شرایط خشک و بیابانی جهت  احیاء عرصه کم پوشش تا فاقد پوشش، کنترل فرسایش های آبی و بادی در منطقه، کنترل روند بیابانزایی و ... انجام گرفته است. کاشت نهال در گوده های محفوره به فاصله 9*9 متر ، مجموعا به تعداد متوسط  123 اصله در هکتار صورت پذیرفته است ، گوده های مورد نیاز به عمق 70 و عرض 60 سانتیمتر حفر گردیده و پس از کاشت ، زمان شروع آبیاری ها به طور معمول از اوائل اردیبهشت تا نیمه آبان ماه بوده است.یکی از دلایل موفقیت این  فعالیت اجرای منظم عملیات آبیاری بمدت  سه سال  پس از کاشت در ماههای گرم (سال اول متوسط 15 روز یکبار، سال دوم متوسط 25 روز یکبار و سال سوم متوسط 30 روز یکبار) می باشد. و پس از خاتمه زمان فوق ، تنها عملیات حفاظت و نگهداری ادامه یافته است. در حال حاضر گونه های آکاسیا ویکتوریا، آکاسیا سالیسنا، کنار، آتریپلکس و ... با شادابی کامل در منطقه مستقر و قادر به تولید بذر قابل توجه در فصل بذر دهی می باشند.

-جمع آوری یا خرید بذور گونه های بیابانی

- تولید نهال در نهالستان

- احداث چاله با استفاده از بیل مکانیکی

-کاشت نهال در درون چاله ها

- آبیاری نهال های کاشت شده تا سه سال

- حفاظت و نگهداری از محدوده نهالکاری شده

در هر دو روش کاشت نهال و انجام عملیات آبیاری جهت احیاء اراضی بیابانی انجام می گیرد.

تفاوت: در این منطقه اولویت با گونه های بومی و بیابانی سازگار با شرایط منطقه می باشد ، ضمن آنکه پوشاندن سطح آبگیر گوده ها با  اجزا خشک گیاهان در برخی از نقاط تفاوت در نیل به نتایج حاصله را بوضوح نشان می دهد . همچنین آبیاری و مراقبت از دوره زمانی منظمی برخوردار بوده است. علاوه بر این جانمایی صحیحی بر مبنای کتابچه مطالعات طرح انجام گرفته است. لذا به توجه به رعایت کلیه اصول فنی ، اهداف منظور شده بخوبی محقق گردیده است.

اقداماتی همچون تهیه و نصب تابلوی های راهنما، تهیه عکس و فیلم و ارائه در ادارات و ارگان های ذیربط، تهیه بنر و برشورهای ترویجی-آموزشی و ... انجام گرفته است.

همچنین این تجربه موفق در سایر شهرستان های بیابانی استان همچون لارستان، مهر وخنج اجرا گردیده است

1- تعاونی فراگیر منابع طبیعی

2- شوراها و دهیاران منطقه

3- شرکت های پیمانکاری بومی

این تجربه با استفاده از اعتبارات ملی (سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور) و استانی (سازمان مدیریت و برنامه ریزی فارس) بیابانزدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس، نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان زرین دشت و اجرای پیمانکاران، تعاونی ها و کارگران بومی انجام گردیده است. 

سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی فارس در تامین اعتبارات ملی و استانی پروژه نقش داشته اند.

اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس تخصیص اعتبارات و نظارت عالی بر روند اجرای عملیات را ایفا نموده است.

اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان زرین دشت به عنوان ناظر مقیم روند اجرای عملیات را مدیریت نموده است.

پیمانکاران، تعاونی ها و کارگران بومی اجرای عملیات در عرصه را عهده دار بوده اند.

1-     اشتغالزایی جهت برخی از ساکنین محدوده طرح

2-     ایجاد محیط تفرجگاهی  و گردشگری و افزایش نشاط و شادابی در بین مردم

3-     کاهش بیکاری و جلوگیری از مهاجرت

1- احیاء اراضی بیابانی و فاقد پوشش

2- کنترل رواناب های سطحی و بهبود وضعیت منابع آبی زیرزمینی

3- کنترل روند بیابانزایی در منطقه

4- کاهش میزان هدررفت خاک ناشی از فرسایش آبی و بادی

5- بازگشت حیات وحش به محدوده اجرای طرح

1- افزایش سطح ایستابی چاههای آب در پایین دست محدوده اجرای طرح

2- تولید اکسیژن، رسوب کربن و بهبود شرایط آب و هوایی منطقه

3- افزایش فرهنگ حفاظت، احیاء و نگهداری از عرصه های طبیعی در بین مردم

توجیه اقتصادی برای کل سطح منطقه مطالعه شده دشت ایزدخواست در زمان تهیه طرح مطالعاتی انجام گرفته است. ولی اجرای این عملیات دارای اثراتی مانند کنترل فرسایش آبی و بادی، بهبود شرایط آب و هوایی، تولید اکسیژن و ترسیب کربن، بهبود سطح آبهای زیرزمینی، ایجاد محیط تفرجگاهی و گردشگری،ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت و ... در منطقه شده است که واقعا با اعداد و ارقام نمی توان به راحتی ارزش آنها را محاسبه نمود.

با توجه به روند خشکسالی های اخیر و توسعه روند بیابانزایی در کشور، وجود چنین توده های سبزی می تواند ضمن کنترل روند بیابانزایی، تقویت پوشش طبیعی در عرصه ها و ... به پایداری اکوسیستم طبیعی و انسانی کمک نماید.

در سایر شهرستان های بیابانی شامل لارستان، فراشبند، نی ریز، لامرد، مهر و خنج در محدوده طرح های مدیریت مناطق بیابانی چنین اقداماتی صورت گرفته است.

ادارات دولتی همچون سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی فارس در تامین منابع مالی جهت اجرای این گونه اقدامات با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان و شهرستان های بیابانی همکاری داشته اند.

انگیزه، پشتکار و دانش فنی کارشناسان بخش اجرا و میزان مشارکت و حمایت ساکنین و بهره برداران محلی نقش مهمی در موفقیت این گونه اقدامات خواهد داشت.

استفاده از نظرات و تجربیات افراد میانسال و کهنسال در زمینه شناسایی و تولید نهال گونه های بومی و سازگار با اقلیم منطقه کمک شایانی به موفقیت بیشتر خواهد نمود.

استفاده از پیمانکاران و بهره برداران بومی در مقایسه با پیمانکاران غیربومی موفقیت این گونه فعالیت ها را دوچندان می نماید.

تامین نیروی قرقبان بومی جهت موفقیت پروژه های بیولوژیک یکی از اولویت های مهم می باشد.

اجرای پروژه مدیریت رواناب های سطحی (احداث هلالی های آبگیر) نیازمند استفاده از نیروی انسانی و دستگاههای مکانیکی می باشد.

اجرای این گونه فعالیت ها نیازمند تامین منابع مالی مورد نیاز در زمان اجرا و سال های بعد جهت آبیاری و مراقبت و حفاظت و قرق خواهد بود.

استفاده از ادوات مانند بیل مکانیکی و یا تراکتور جهت اخداث هلالی های آبگیر، حفر گوده و آبیاری دارای هزینه کمتری نسبت به استفاده از نیروی کارگری خواهد بود.

اجرای این گونه فعالیت ها نیازمند تامین اعتبار چهار ساله می باشد(یک سال جهت کاشت و سه سال آبیاری). لذا در صورت عدم تامین به موقع اعتبارات جهت آبیاری و پرداخت حقوق نیروهای آبیار و قرقبان، این گونه فعالیت ها از موفقیت چندانی برخوردار نخواهند بود.

می توان از کمک خیرین بومی و یا حتی غیربومی جهت تامین منابع مالی این گونه فعالیت ها استفاده نمود.

اجرای توام پروژه مدیریت رواناب های سطحی و نهالکاری در درون آنها منجر به کاهش هزینه های آبیاری در سال های بعد از کاشت در مقایسه با مناطق نهالکاری شده بدون اجرای هلالی های آبگیر شده است.

دانش فنی کارشناسان بخش اجرایی توام با نظارت مستمر بر روند اجرای فعالیت ها از لازمه های موفقیت در این گونه اقدامات خواهد بود.

در صورتی که بذر گونه های کاشت شده بومی منطقه باشد میزان موفقیت این گونه پروژه ها بسیار زیاد است.

تولید نهال گونه های بومی مورد نیاز می بایست در درون منطقه و از نیمه اسفندماه انجام و در نیمه آذرماه پس از حداقل یک بارش پاییزه به عرصه انتقال یابد.

زمان مناسب شروع آبیاری ها به طور معمول از اوائل اردیبهشت تا نیمه آبان ماه خواهد بود.

موفقیت این گونه فعالیت ها نیازمند سه سال آبیاری پس از کاشت در ماههای گرم (سال اول متوسط 15 روز یکبار، سال دوم متوسط 25 روز یکبار و سال سوم متوسط 30 روز یکبار) خواهد بود.

اجرای پروژه های مدیریت رواناب های سطحی و بذرپاشی بذور گیاهان بومی در درون آنها منجر به افزایش موفقیت پروژه های بیولوژیک در مناطق بیابانی با حداقل هزینه خواهد شد.