اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان

حفظ و حمايت، احياء، توسعه و بهره‌برداري اصولي از جنگل‌ها، مراتع، اراضي جنگلي، بيشه‌هاي طبيعي، اراضي مستحدثه ساحلي، حفاظت‌ و حمايت از آب و خاك كشور از طريق مديريت علمي بر حوزه‌هاي آبخيز و رعايت اصول توسعه پايدار

بیابان گستره ای از مناطق خشک و نیمه خشک و کم باران در کره زمین گفته می شود که به دلیل بارش سالیانه کم ،دارای پوشش گیاهی کم بوده و یا پوشش آن در حدی است که بهره برداری از آن در شرایط طبیعی به حرف و صلاح نیست.

بیابان زایی در نواحی خشک و نیمه خشک از مهمترین پدیده هایی است که منابع طبیعی ،محیط زیست و کشاورزی را تحت الشعاع قرار می دهد و این پدیده 2عامل طبیعی و انسانی دارد.

حفاظت از عرصه های منابع طبیعی در برابر بیابان زایی و افزایش توان اقتصادی بهره برداران و جوامع محلی

حفاظت و پیشگیری از تخریب هم حفاظت فیزیکی و هم بیولوژیکی (بوته کاری)

مقابله با پدیده بیابان زایی از طریق حفاظت فیزیکی(قرق) و حفاظت بیولوریکی(بوته کاری)

افزایش پوشش گیاهی و علوفه ای در سطح اجرای طرح در پی عملیات احیاء

توسعه بیولوژیک و آبخوانداری منطقه

پس از بوته کاری و قرق در منطقه اجرای طرح ،امکان بهره برداری از علوفه مهیا می باشد.

گونه آتریپلکس با شرایط اقلیمی منطقه نظیر خشک سالی و نامنظم بودن بارندگی، گونه ای مقاوم بوده و  در شرایط کمبود علوفه مرتعی  می تواند جایگرین مناسبی برای تهیه علوفه موردنیاز بهره برداران باشد.

آموزش گروهی و آگاهی سازی مردم منطقه موجب افزایش مشارکت  در زمان انجام پروژه( بوته کاری  و قرق ) بوده  که همین موضوع یکی از عوامل اصلی موفقیت طرح بوده است

تقاضای اولیه و مشارکت اهالی  با برگزاری جلسات آموزشی و ترویجی در کلیه مراحل اجرای طرح در این پروژه صورت پذیرفت

بهبود وضعیت اقتصادی بهره برداران، از طریق بهره برداری از علوفه و همچنین کاهش چشمگیر میزان گرد و غبار نیز از مزایای اجرای طرح مقابله با بیابانزایی شاوه می باشد

بهبود سرمایه های اجتماعی نظیر ایجاد و ساماندهی بهره برداران و همچنین ایجاد زمینه جهت تشکیل تشکل تخصصی منابع طبیعی جهت حفظ و بهره برداری اصولی از نتایج طرح

بهبود وضعیت اکوسیستم  مرتع و افزایش مقاومت خاک به فرسایش و افزایش پوشش گیاهی منطقه ، افزایش نفوذ پذیری آب و کاهش پدیده گرد و غبار

افزایش پوشش گیاهی و بازگشت گونه های بومی منطقه و افزایش تولید علوفه

بهبود وضعیت اقتصادی بهره برداران ( بهره برداری از علوفه و تشکیل تشکل منابع طبیعی) مشارکت مردم منطقه در زمان اجرای طرح و همچنین افزایش دانش اهالی از طریق برگزاری اجرای کلاسهای متعدد ترویجی

کنترل فرسایش بادی و نفوذ آب در جهت آبخوانداری و آبخیزداری و در راستای پایداری و حفظ محیط زیست بوده است

عملیات کشت نهال آتریپلکس در منطقه شاوه در سال 1396 که با استفاده از گونه مقاوم به شرایط قلیمی منطقه اجرا گردیده است

هوای منطقه اجرای طرح سرد و خشک ، بارندگی 150 میلیمتر درسال با پراکنش نا منظم و تبخیر به میزان 200 میلیمتر که موجب فراهم شدن شرایط بیابانی  در منطقه  شده است.

خاک منطقه دارای بافت سنگین بوده و درصد رس و آهک بالاکه موجب ایجاد شور ی در خاک شده است و بیشار قسمتها خاک از عمق مناسبی برخوردار می باشد.

منطقه دارای عوارض کم بوده و به شکل دشت است ، ارتفاع آن  از سطح دریا 1980 متر است

عاری از پوشش گیاهی بوده  و یا به صورت جزئی و پراکنده شامل گیاه کانفروزما (کافوری) و یا بروموس و سایر گیاهان یک ساله

 فاقد منابع آب سطحی مانند چشمه و قنات می باشد و بافت خاک سنگین منطقه نیز باعث عدم نفوذپذیری آب شده که به تبع آن وضعیت آبهای زیر زمینی نیز از شرایط مطلوبی برخوردا نیست.

سطح درآمد اکثر اهالی منطقه متوسط و بعضاً شرایط اقتصادی مطلوبی ندارند و منبع اصلی درآمد مردم منطقه دامداری و کشاورزی است

  مالکیت اراضی و حق بهره برداری رسمی منطقه اجرای طرح در اختیار اداره منابع طبیعی است

بر اساس شاخص اقتصادی  باتوجه به تاثیر اجرای طرح بر  افزایش درآمدو بهبود شرایط اقتصادی مردم منطقه و کاهش فشار بر عرصه های منابع طبیعی از طرف بهره برداران

 شاخص های محیطی و اکولوژیکی: از طریق اثر بخشی عملیات نهالکاری آتریپلکس در افزایش پوشش گیاهی منطقه ، این پروژه می تواند در کنترل فرسایش بادی و کاهش فرسایش خاک ، افزایش نفوذپذیری آب در جهت بهبود میکروکلیمای منطقه اجرای طرح تاثیر بسزایی داشته باشد.

مشکلات منطقه شامل :

تخریب عرصه ها، چرای مفرط دام، مهاجرت، فقر  و وقوع پدیده گرد و غبار ، شوری خاک منطقه ، عدم نفوذ پذیری خاک، کاهش منابع آب

با نهالکاری با گونه آتریپلکس که مقاوم به شوری بوده باعث  ایجادو افزایش پوشش گیاهی در منطقه، به حل مساله مقابله با بیابان زایی ، وقوع گرد و غبار،کاهش شوری خاک و تامین علوفه در محلهای کشت آتریپلکس کمک شده است.

1- بهبود وضعیت معیشتی مجریان ، بهره برداران از طریق اشتغالزایی

2- افزایش پوشش گیاهی منطقه و بهبود وضعیت مرتع

3-کنترل فرسایش خاک

4-کاهش میزان ریزگرد و غبار در منطقه

5- افزایش رطوبت خاک منطقه از طریق نفوذپذیری آب

با برگزاری کلاس های آموزشی- ترویجی  به دلیل شرایط نامناسب منطقه از نظر گرد و غبار برگزار گردید و نهایتا با پیگیری و درخواست اهالی روستا، هماهنگی لازم بین بخشهای فنی( اداره آموزش و ترویج و اداره امور مراتع و بیابان)صور ت گرفته و   عملیات مقابله با بیابان زایی با کشت گونه آتریپلکس انجام شد.

با توجه به عدم نفوذپذیری آب و بر اساس تجربیات و دانش بومی اهالی منطقه ، چاله هایی به ابعاد 1*1*1 توسط بیل مکانیکی حفر گردید و  نهال ها بجای غرس در کف چاله، بر روی کپه(پشته) تشتک احداث شده کشت گردیده و برای بهبود وضع خاک از  ترکیب خاک با کود حیوانی استفاده شد ،نهایتأ با قرق منطقه، گونه های جدیدی از جمله گون ها که از عرصه حذف شده بودند مجددا مستقر شدند.

حفر چاله با بیل مکانیکی، احداث تشتک به منظور استقرار بهتر نهال، استفاده از کود حیوانی جهت بهبود بافت خاک ، فراهم آوردن آب کافی برای گونه کشت شده و قرق از جمله اقدامات صورت گرفته جهت مهیا شدن شرایط استقرار و رشد گونه آتریپلکس هستند.

استفاده از ظرفیت مشارکت اهالی روستا در اجرای عملیات، قرق و نگهداری و محصور کردن عرصه توسط حفر کانال توسط اهالی روستا و همچنین کشت نهال بر روی پشته چاله بجای کف چاله 

1- با توجه به کشت آتریپلکس و استقرار موفق آن در مناطق با شرایط اکولوژیکی و خاکی مشابه و اثرات آن در کاهش فرسایش خاکی، اقدام به برگزاری چندین دوره کلاس آموزشی- ترویجی برای اهالی روستاهای منطقه، جهت اقدام به الگو سازی طرح شده است.

2- احداث تابلو و مستندسازی ازکلیه مراحل اجرای طرح

3- بازدید و برگزاری تورهای آموزشی برای بهره برداران شهرستان های مشابه

1- کنگره شصت (سازمان مردم نهاد )

2- اهالی و بهره برداران روستا

1- پروژه توسط اداره کل منابع طبیعی استان و اداره منابع طبیعی شهرستان کبودراهنگ انجام شد.-                                            

2-داوطلبان جمعیت هلال احمر شهرستان کبودراهنگ

1- در خصوص کشت نهال: گروه کنگره شصت (سازمان مردم نهاد ) ، داوطلبین جمعیت هلال احمر و  و اهالی و بهره برداران روستای شاوه  با نظارت و تامین نهال توسط اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان اقدام به کشت گونه کردند.

2- با همکاری اداره آموزش- ترویج و مشارکت های مردمی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان کبودراهنگ و نمایش و تشریح اقدامات صورت گرفته در راستای مقابله با بیابانزایی، سعی در الگوسازی این طرح برای اهالی مناطق دیگر شده است.

3- قرق منطقه کشت شده توسط اهالی با همکاری اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان انجام شده است.

1-     افزایش درآمد

2-    ارتقاء سطح آگاهی عمومی

3-    افزایش رفاه عمومی

4-    تولید و اشتغال

5-    رفع مشکلات ناشی از ریزگردها و گرد و غبار و افزایش رضایتمندی اهالی روستا

6-     روند افزایشی تولید علوفه و در نتیجه بهبود معیشت اهالی منطقه

1. اصلاح و احیاء مراتع (افزایش سطح تاج پوشش گیاهی)
2. تغییر وضعیت مرتع و بهبود گرایش مرتع
3. کنترل فرسایش خاک و کاهش ریزگرد های منطقه
4. افزایش نفوذپذیری خاک

افزایش ذخیره نزولات آسمانی و سطح سفره های آبهای زیر زمینی

1-     کاهش ریز گرد ها

2-     افزایش نفوذپیری و کاهش خطر سیل خیزی منطقه

3-    افزایش سطح سفره های آب زیر زمینی

      4-  ترسیب کربن و تولید اکسیژن

تحلیل هزینه،  فایده به عمل نیامده است.

بلی با توجه به استقرار موفقیت آمیز کشت آتریپلکس در کنترل فرسایش بادی، تثبیت خاک و کاهش گرد و غبار منطقه می توان طرح مزبور را دارای اثر بخشی مثبت و پایدار دانست.با حذف عوامل تخریب فشار بر اکو سیستم برداشته می شود و اکو سیستم مرتع به پایداری می رسد.

 بله

با توجه به تاثیر مثبت اجرای این طرح  و برگزاری تورهای آموزشی و ترویج نتایج مثبت آن ،از همین شیوه در مقابله با بیابان زایی روستای گنده جین در شهرستان کبودراهنگ و سایر مناطق بیابانی استان استفاده شده است.

بله در فرمانداری و بخشداری شهرستان کبودراهنگ به خوبی از اجرای پروژه استقبال و نسبت به ایجاد زیر ساخت های اجتماعی در سایر مناطق با همین مشکلات محیطی اقدامات موثری انجام شده است. همچنین اداره کل منایع طبیعی در تهیه و نظارت و ارائه نظرات تخصیصی و فنی  و همچنین اقدامات ترویجی با استفاده از ظرفیت همیاران طبیعت موجود در منطقه اقدام کرده است.

مهاجرت اهالی از منطقه به شهرها در اثر بحرانی شدن شرایط  از پیامدهای منفی شرایط بوجود آمده بود که با اجرای طرح از طریق کلاسهای آموزشی و محقق شدن اهداف مورد نظر در بهبودی شرایط اقتصادی بهره برداران قطعا از مشکل مذکور جلوگیری نموده  و با برگزاری تور های ترویجی برای سایر بهره برداران نیز نقش مثبت استفاده از دانش بومی و تجربیات اهالی منطقه مشخص شده است.

مشارکت مردم در اجرای طرح و تشکیل تشکل منابع طبیعی ،افزایش علوفه جهت تعلیف دام و به تبع آن افزایش سرانه درآمد بهره برداران محلی و نیز ایجاد سایر پتانسیل های درآمد زا در منطقه از جمله اکوتوریسم از پیامدهای منفی جلوگیری نمود

1- کاهش میزان شوری خاک منطقه (با توجه به سرشت گونه آتریپلکس که با انتقال شوری خاک به برگها و اندامهای هوایی خود، به کاهش میزان شوری خاک کمک می کند.

2- تثبیت خاک و کنترل فرسایش بادی

3- افزایش هوموس خاک و حاصلخیزی آن

4- کنترل فرسایش آبی و افزایش نفوذپذیری خاک

5- افزایش سطح آبهای زیرزمینی